تهران

[تِ] (اِخ) طهران. مرکز استان مرکزی(1) و پایتخت کشور ایران است. استان تهران یا استان مرکزی که در مهرماه 1326 ه . ش. تأسیس گردید هم اکنون شامل شهرهای اراک با 351625 تن سکنه(2) و تفرش با 89428 تن سکنه و خمین با 62895 تن سکنه و دماوند با 57763 تن سکنه و ری با 173920 تن سکنه و ساوه با 142540 تن سکنه و شمیران با 200104 تن سکنه و قزوین با 424690 تن سکنه و قم با 179434 تن سکنه و کاشان با 153986 تن سکنه و کرج با 232578 تن سکنه و گرمسار با 35759 تن سکنه و محلات با 42578 تن سکنه(3) و شهر تهران با 2803130 تن سکنه می باشد. شهر تهران بر حاشیهء شمالی فلات مرکزی ایران به فاصلهء شانزده هزارگزی(4)دریای مازندران بخط مستقیم قرار دارد و مرکز سیاسی و اقتصادی و فرهنگی و اداری و همچنین مرکز خطوط آهن و راههای هوائی و شاهراههای عمدهء کشور ایران است. شهر تهران در سالهای اخیر گسترش قابل ملاحظه ای یافته و کویهای بزرگی چون تهران پارس، تهران نو، نارمک، یوسف آباد، شهرآراء، جوادیه و جز اینها در اطراف تهران بوجود آمده و به تدریج بدان متصل گردیده و تهران بزرگ را تشکیل داده است. این شهر در 51 درجه و 24 دقیقهء طول خاوری گرنویچ و 35 درجه و 41 دقیقهء عرض شمالی واقع است. ظهر تهران (ساعت 12) با ساعت 30/11 در شهرهای مسکو و بغداد و 30/10 در شهر استانبول و30/9 در شهر برلین و 30/8 در شهرهای لندن و پاریس و 30/3 در شهر نیویورک و 30/0 در شهر سانفرانسیسکو و 14 در بمبئی و 16 در شهر پکن و 30/17 در شهر توکیو برابر است. تهران از حیث عمران و عظمت سیاسی و اقتصادی یکی از شهرهای عمدهء آسیای غربی است. گذشته از خیابانهای وسیع و ساختمانهای باشکوه و مؤسسات بزرگ اقتصادی، تجاری، موزه ها و کتابخانه ها و مؤسسات علمی و هنری و مراکز عمدهء فعالیتهای فرهنگی نیز در آن وجود دارد. از جملهء موزه ها، موزهء قصر گلستان و موزهء ایران باستان و موزهء مردم شناسی را باید نام برد و از جملهء کتابخانه ها، کتابخانهء مجلس شورای ملی و کتابخانهء ملی و کتابخانهء ملک، شایان ذکر است. تهران مرکز دانشگاهها و دانشکده های مختلف است. از آن جمله: دانشگاه صنعتی آریامهر(5). دانشگاه جنگ، دانشگاه ملی(6) و دانشگاه تهران که قدیمی ترین و اساسی ترین مرکز علمی ایران و شامل دانشکده های ادبیات و علوم انسانی، علوم تربیتی، پزشکی، علوم، علوم اداری، الهیات و معارف اسلامی، حقوق، فنی، هنرهای زیبا، کشاورزی، دامپزشکی، بهداشت، داروسازی، جنگل داری، اقتصاد می باشد. و علاوه بر اینها باید از دانشسرای عالی، مدرسهء عالی سپاه دانش، دانشکدهء هنرهای دراماتیک، مدرسهء عالی دختران، مدرسهء عالی پارس، دانشکدهء روزنامه نگاری، آموزشگاه عالی پرستاری، آموزشگاه فیزیوتراپی را نام برد. مراکز صنعتی: تهران یکی از مراکز مهم صنعتی ایران است که مهمترین مؤسسات صنعتی آن عبارت است از: پالایشگاه نفت و کارخانه های: پارچه بافی، قند، بلورسازی، چرمسازی، شیمیایی، کبریت سازی، سیمان، لبنیات پاستوریزه، صابون و گلیسیرین، دخانیات، کفش، دارو و مونتاژ اتومبیل و جز اینها. راهها: تهران به وسیلهء سه رشته راه آهن به استانهای خراسان و مازندران و آذربایجان و یک رشته راه آهن به جنوب غربی ایران متصل می گردد و راههای عمدهء اتومبیل رو ایران از شمال و جنوب و شرق غرب به تهران متصل می گردد و فرودگاه مهرآباد یکی از مراکز مهم ارتباط با کشورهای جهان است. رجوع به طهران در همین لغت نامه و فرهنگ جغرافیایی ایران ج 1 و دایره المعارف فارسی و مجلهء ایرانشهر و فرهنگ فارسی معین شود.
(1) - بر اساس آخرین تقسیمات کشوری تا سال 1370 ه . ش. تهران مرکز استانی به همین نام می باشد که شامل شهرستانهای زیر است: اسلام شهر، اشتهارد، اوشان، پیشوا، تهران، دماوند، رباط کریم، رجایی شهر، گوهردشت، رودهن، شهریار، فیروزکوه، قرچک، قم، کرج، گیلان گلندوک، مهرشهر، نظرآباد، ورامین و هشتگرد.
(2) - آمار مندرج از نشریهء شمارهء 1 مرکز آمار ایران بر اساس سرشماری سال 1345 ه . ش. نقل گردید.
(3) - رجوع به همین نامها شود.
(4) - از نظر فرهنگ جغرافیایی ایران یکصد هزارگزی.
(5) - بعد از سال 1358 ه . ش. به دانشگاه صنعتی شریف تغییر نام یافت.
(6) - بعد از سال 1358 ه . ش. به دانشگاه شهید بهشتی تغییر نام یافت.