توقیع

[تَ] (ع مص) نشان کردن بر نامه. (منتهی الارب) (ناظم الاطباء). نشان کردن پادشاه بر نامه و منشور. (غیاث اللغات) (آنندراج). رسم کردن طغرای سلطان بر عهد که به فرمان، معروف است. (از اقرب الموارد). نامه را نشان کردن. (دهار). نشان گذاشتن. نشان کردن. (فرهنگ فارسی معین). نشان کردن پادشاه بر فرمان و منشور و نامه. (ناظم الاطباء). || امضاء کردن نامه و فرمان. (فرهنگ فارسی معین). || گمان بردن در چیزی. یقال: وقع؛ ای الق ظنک علی شی ء. (منتهی الارب) (ناظم الاطباء) (از اقرب الموارد). || نزدیک انداختن تیر را، گویا می خواهی که بر چیزی اندازی. || روی آوردن صیقل بر تیز کردن شمشیر به میقعه. (منتهی الارب) (ناظم الاطباء) (از اقرب الموارد). شمشیر و پیکان و آنچه بدان ماند تیز کردن. (تاج المصادر بیهقی) (از زوزنی). || وادیج انگور ساختن. (منتهی الارب) (ناظم الاطباء). || ستور را پشت ریش کردن. (تاج المصادر بیهقی). پشت ریش کردن ستور را. (منتهی الارب) (ناظم الاطباء). || پاره پاره روئیدن گیاه زمین از باران متفرق و پریشان. (منتهی الارب) (ناظم الاطباء) (از اقرب الموارد). || تیز و تنگ گردانیدن سنگ سم را. (منتهی الارب) (ناظم الاطباء). پاره پاره کردن سنگ سم را. || فروخفتن شتر. و گویند آرام گرفتن آن به زمین بعد سیرآب شدن. || به اجمال آوردن کاتب مقاصد حاجت را در میان سطرهای نامه و حذف کردن زیادتی های آن. || الحاق چیزی در نامه بعد از فراغ از آن. یقال: السرور توقیع جائز. (از اقرب الموارد). نوشتن عبارتی در ذیل مراسله و کتاب. (فرهنگ فارسی معین). || (اِ) نوعی از رفتار اسب شبیه تلقیف و آن بلند کردن اسب دو دست را. (منتهی الارب) (آنندراج) (ناظم الاطباء). || نشان. (منتهی الارب). نشان و علامت. (ناظم الاطباء). نشان پادشاه. (تفلیسی از یادداشت بخط مرحوم دهخدا). نشان حاکم باشد. (نفائس الفنون). طغرای سلطان. ج، تواقیع. (از اقرب الموارد). امضاء. (فرهنگ فارسی معین) : ... و مواضعه نویسم تا فردا بر رأی عالی... عرضه کنند و آن را جوابها باشد به خط خداوند سلطان و به توقیع مؤکد گردد. (تاریخ بیهقی چ فیاض ص 152). و بونصر مشکان منشورش بنویسد و به توقیع آراسته گردد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 269).
توقیع باد نامت بر نامهء ظفر
تاریخ باد کارت بر روزگار تیغ.مسعودسعد.
از کفش بر مثالهای نفاذ
عز توقیع و حسن عنوان باد.مسعودسعد.
هر که از درگاه عزت یافت توقیع قبول
پیش درگاهش کمر بندد به خدمت روزگار.
سنائی.
آن مدت شاهوار در آن بقعه در ظل ظلیل رفاهیت غنودم و بر آن رقعه چون فرزین در ساحت امن و راحت خرامیدم تا مثالی موشح به توقیع عالی به استدعای من برسید. (ترجمهء تاریخ یمینی چ 1 تهران ص 32).
ز چین تا روم در توقیع نامت
قدرخان بنده و قیصر غلامت.نظامی.
مثالم داد کاین توقیع شاهست
همت شحنه همت تعویذ راهست.نظامی.
به مملوکی خطی دادم مسلسل
به توقیع قزلشاهی مسجل.نظامی.
گر آن است، منشور احسان اوست
ور این است، توقیع فرمان اوست.
سعدی (بوستان).
|| ... به معنی دستخط و نشانی پادشاه و فرمان پادشاه که به قهر(1) باشد به خلاف منشور. (غیاث اللغات) (آنندراج). صحه نوشتن بر نامه و فرمان و منشور و دستخط پادشاه و نشانی پادشاه و فرمان پادشاهی که به قهر باشد به خلاف منشور. (از ناظم الاطباء). دستخط. ج، توقیعات. تواقیع. (فرهنگ فارسی معین). دستینه. (حاشیهء فرهنگ اسدی نخجوانی از یادداشت بخط مرحوم دهخدا) (صحاح الفرس ایضاً). || آنچه سلطان و رئیس بر سر نامه یا پشت آن در جواب نویسنده نویسند یا امر دهند. (یادداشت ایضاً). جواب حکمت آمیز حاکم یا پادشاه بر پرسش یا جواب دادخواهی کسی که آن را نویسد و به صاحب التوقیع(2) دهد و از این جمله است توقیعات انوشیروان :
به پاسخ چنین بود توقیع شاه
که آن کس که خستو بود بر گناه
چو بیمار زار است و ما چون پزشک
ز دارو گریزان و ریزان، سرشک... .
فردوسی.
به توقیع پاسخ چنین داد باز
که هستیم از لشکری بی نیاز.فردوسی.
به توقیع گفت آنچه هستند خرد
ز دست اسیران نباید شمرد.فردوسی.
چو آن نامه نزدیک قیصر رسید
نگه کرد و توقیع پرویز دید.فردوسی.
توقیع او به نزد دبیران روزگار
چیزی بود به غایت ز آن سوی جادوی.
فرخی.
بر درگه خلیفه دبیران همی کنند
توقیع نامه های تو بر دیده ها نگار.فرخی.
و ایمن چون توان بود بر منوچهر، که چون این عهد به نزدیک وی رسد و به توقیع خداوند آراسته گشته، تقربی کند و به نزدیک سلطان محمود فرستد و از آن بلائی خیزد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 131). رجوع به شاهنامهء فردوسی چ بروخیم ج 8 صص 2517-2526 و توقیعات (اِخ) شود. || فرمان شاه. طغرای(3) شاهی. (فرهنگ فارسی معین) :
شاهی که در دو عالم طغرای مملکت را
هست از خط یدالله توقیع لایزالش.
خاقانی.
خلق باری کیست کآمرزد گناه بندگان
بنده را توقیع آمرزش ز یزدان آمده.
خاقانی.
نسخهء رویش چو توقیع وزیر
تا ابد تعویذ احرار آمده ست.خاقانی.
زآنکه لولاکست بر توقیع او
جمله در انعام و در توزیع او.مولوی.
|| نشان گذاری. (فرهنگ فارسی معین). || قسمی از خطوط نوشتنی عرب که آن را طغرا و خط طغرا نیز گویند. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا). یکی از هفت قلم قدیم. نوعی رسم الخط. (یادداشت ایضاً). || نامه ای که از ناحیهء مقدسهء صاحب الزمان صادر شود و بوسیلهء یکی از نواب اربعه ابلاغ گردد. رجوع به الذریعه ج 8 ص 237 و خاندان نوبختی اقبال و توقیعات و دیگر ترکیبهای این کلمه شود.
(1) - ظ: مُهر.
(2) - کسی که توقیعی برای او صادر شده باشد. (فرهنگ فارسی معین).
(3) - ظ. به معنی مجازی آن.