توشه

[شَ / شِ] (اِ) طعام اندک و قوت لایموت و طعامی که مسافران با خود دارند. (برهان). قوت لایموت و طعام مسافران. (انجمن آرا). زاد راه که مسافران بردارند و این مجازی است مشهور زیرا که مرکب است از «توش» به معنی قوت و توانائی که «های» نسبت به وی ملحق گشته... (آنندراج). زاد راه مرکب از توش به معنی قوت و توانائی و «های» نسبت. با لفظ کشیدن و کردن و برداشتن و گرفتن و بستن مستعمل. (غیاث اللغات). و از این است که مسافران طعامی را که همراه دارند توشه نامند. (فرهنگ جهانگیری ذیل کلمهء توش). به معنی قوت و لازمهء سفر. (انجمن آرا) (آنندراج). طعام اندک و قوت لایموت و تدارک و زاد. و مایحتاج سفر از خوراک. (ناظم الاطباء). زاد. (دهار). و با لفظ برداشتن و گرفتن و بر کمر بستن و بر دوش بستن کنایه از تهیهء سفر کردن است. (آنندراج) : نگر(1) بستگانند و بی چارگان و بی(2)توشگانند و بی زاورا. رودکی (از یادداشت بخط مرحوم دهخدا). توشهء خویش زود(3) از او بربای(4) پیش کایدت مرگ پای آگیش. رودکی (از یادداشت ایضاً). بدو گفت خسرو که از خوردنی چه داری هم از چیز گستردنی که ما ماندگانیم و هم گرسنه نه توشه ست با ما نه بار و بنه.فردوسی. به پیلان گردنکش و گاومیش سپه را همی توشه بردند پیش.فردوسی. بدو گفت موبد به جان و سرت که جاوید بادا سر و افسرت کزین توشه، خوردن نفرمائیم به سیری رسیدن نیفزائیم.فردوسی. همان کش نه کشتی نه توشه نه ساز شود غرق و ماند ز همراه باز.اسدی. بدینجات(5) از بد نگهبان بود چو زیدر شدی توشهء جان بود. اسدی (از یادداشت بخط مرحوم دهخدا). در این ره مدان توشه و یار نیک به از دانش نیک و کردار نیک.اسدی. توشهء تو علم و طاعت است در این راه سفرهء دل را بدین دو توشه بیاکن. ناصرخسرو. گفتم به راه جهل همی توشه بایدم گفتا ترا بس است یکی شاخسار من. ناصرخسرو. کو توشه و کو رهبرت، ای رفته چهل سال زین کوه بدان دشت و زآن جوی بدان در. ناصرخسرو. جو توشهء پیغامبران است و توشهء پارسامردان که دین بدیشان درست شود و توشهء چهارپایان و ستوران که ملک بر ایشان بپای بود. (نوروزنامهء منسوب به خیام). توشه از تقوی کن اندر راه مولا تا مگر در ره عقبی نگویندت فهم لایتقون.سنائی. نان دونان نخورم بیش که دین توشهء هر دو سرای است مرا.خاقانی. امروز گر از سلطان، رندی طلبد توشه فردا ز در رندی توشه طلبد سلطان.خاقانی. در گوشه ای بمیر و پی توشهء حیات خود را چو خوشه پیش خسان ده زبان مخواه. خاقانی. یا چو غریبان پی ره توشه گیر یا چو نظامی ز جهان گوشه گیر.نظامی. چند زنی تیر به هر گوشه ای غافلی از توشهء بی توشه ای.نظامی. به سرچشمه گشاید هر کسی رخت به چشمه نرم گردد توشهء سخت.نظامی. مرا بوسه گفتا به تصحیف ده که درویش را توشه از بوسه به.سعدی. مرد بی توشه کاو فتاد از پای در کمربند او چه زر چه خزف.(گلستان). گر همه زر جعفری دارد مرد بی توشه برنگیرد کام.(گلستان). رجوع به توشهء راه شود. || ذخیره. (ناظم الاطباء). حاصل. بضاعت. بهره : اگر توشه مان نیکنامی بود روانمان بدان سر گرامی بود.فردوسی. ور آن کس که او بازماند ز خورد ندارد همی توشه از کارکرد.فردوسی. نگر تا چه بهتر ز کار آن کنید بکوشید و آن توشهء جان(6) کنید.فردوسی. نمانم که ویران بود گوشه ای بیابد ز من هر کسی توشه ای.فردوسی. -بی توشه، گوشهء بی توشه؛ ناحیهء لم یزرع و بایر. (ناظم الاطباء). زمین بی توشه؛ زمینی خشک و بی حاصل : دیدم زمئی چو دیگ جوشان بی توشه چو وادی خموشان.مکتبی. - || بی زاد و خوراک. فقیر و بی چیز. - توشه و تراش؛ جلب نفع. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا) : گرچه چو تیشه از قبل توشه و تراش هرگز نبوده ام نه طمع را نه پیشه را.سنایی. -توشه و گوشه؛ خوراک منزل. (ناظم الاطباء). || افادهء معنی ذخیرهء خیر می کند، چنانکه در نصایح از فرزانگان پارس این عبارت مشهور است که گفته اند: به نیکی کرد، با نیکان توشه نهید؛ یعنی به عمل نیک با مردمان نیکو کسب ذخیرهء ثواب و خیر اخروی نمائید. (انجمن آرا) (آنندراج). - توشهء آخرت؛ ثواب آخرت. زاد آنجهانی :آن چهار که مطلوب است بدین اغراض و بجز آن نتواند رسید، کسب مال از وجهی پسندیده... و انفاق در آنچه به صلاح معیشت و رضای اهل و توشهء آخرت پیوندد. (کلیله و دمنه). باز اعمال خیر و ساختن توشهء آخرت از علت گناه از آنگونه شفا میدهد. (کلیله و دمنه). و کوشش اهل علم در ادراک سه مراد ستوده است ساختن توشهء آخرت... . (کلیله و دمنه). - توشهء آن سرای؛ توشهء آخرت : پناه روانست دین از نهاد کلید بهشت و ترازوی داد در رستگاری ورا از خدای ره توبه و توشهء آن سرای.اسدی. رجوع به ترکیب قبل شود. توشه برداشتن. [شَ / شِ بَ تَ] (مص مرکب) کنایه از مسافر شدن. (برهان) (انجمن آرا) (آنندراج) (از فرهنگ رشیدی). مصمم گشتن برای مسافرت. (ناظم الاطباء) : بفرمود تا توشه برداشتند همی راه دشوار بگذاشتند.فردوسی. بفرمود تا توشه برداشتند ز یک ساله تا آب بگذاشتند.فردوسی. (1) - ن ل: مگر.... (2) - ن ل: ابی.... (3) - ن ل: توشهء جان خود.... (4) - ن ل: از او بردار. (5) - یعنی دانش در این جهان. (6) - به معنی غذای جان هم ایهام دارد.