توحید

[تَ] (ع مص) یگانه گردانیدن. (منتهی الارب) (ناظم الاطباء) (از اقرب الموارد). یکی کردن. (دهار). در لغت، حکم به واحد بودن شی ء است. (از تعریفات جرجانی). || یکی گفتن. (تاج المصادر بیهقی) (زوزنی) (دهار). یکی دانستن و یکی گفتن خدای را و گرویدن به یگانگی او تعالی. (منتهی الارب) (ناظم الاطباء) (از اقرب الموارد). یکی گفتن و یکی دانستن و یکی در دل اعتقاد کردن. (آنندراج). یگانگی و اقرار به وحدانیت خدای تعالی جل شأنه. (ناظم الاطباء). به خدای یگانه ایمان داشتن. یگانه پرستی. یکتاپرستی. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا). علم به اینکه او [خدا]یکتاست. (از تعریفات جرجانی) : ز جنی سخن گفت و از آدمی ز گفتار پیغمبر هاشمی ز توحید و قرآن و وعد و وعید ز تهدید(1) و از رسمهای جدید.فردوسی. سخن هیچ بهتر ز توحید نیست به ناگفتن و گفتن، ایزد یکی است.فردوسی. وآنانکه مفسدان جهانند و مرتدان از ملت محمد و توحید کردگار.منوچهری. توحید تو تمام بدو گردد دانستی ار تو واحد یکتا را.ناصرخسرو. آنها که نشنوند سخن زین پیمبران نزدیک اهل حکمت و توحید کافرند. ناصرخسرو. از ثنای تو خرک بی خبر است همچنان چون ثنوی از توحید.سوزنی. فرمانْت حرز توحید، اندر میان جانها جان بر میان زمانه از بهر امتثالش. خاقانی (دیوان چ سجادی ص230). علم تعطیل مشنوید از غیر سرّ توحید را خلل منهید.خاقانی. خلق تو اکسیر عدل، نطق تو تفسیر عقل مدح تو توحید محض، خصم تو مخصوص ذم. خاقانی. در توحید زن کآوازه داری چرا رسم مغان را تازه داری؟نظامی. || در اصطلاح سالکان، تخلیص دل و تجرید او از آگاهی به غیر حق سبحانه و تعالی... (آنندراج) : طریق درویشان ذکر است و شکر و خدمت و طاعت و ایثار و قناعت و توحید و توکل.... (گلستان). امید و هراسش نباشد ز کس بر اینست بنیاد توحید و بس. سعدی (گلستان). روی از خدا به هرچه کنی شرک خالص است توحید محض کز همه رو در خدا کنیم. سعدی. || (اصطلاح فلسفه) توحید در لغت یگانه کردن و به یگانگی وصف نمودن و علم توحید علمی است که بدان شناخته شود که غیر خدا وجود حقیقی نیست و اشیاء مظاهر اویند و علم به تفرید وجود محض است و به معنای یگانه دانستن پروردگار است و تنزیه خداست از حدثان و از شریک و بالاخره حکم کردن بر یگانگی خداست اندر ذات و صفات و افعال... و توحید را اقسام و انواع و مراتبی است از این قرار: توحید اخص الخواص، توحید افعالی، توحید الهی، توحید حالی، توحید خاص، توحید خواص، توحید ذاتی، توحید شهودی، توحید صفاتی، توحید علمی، توحید عیانی، توحید عیانی کشفی. (از فرهنگ علوم عقلی). - اهل توحید، اصحاب عدل و توحید؛معتزله. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا). رجوع به خاندان نوبختی اقبال شود. - کلمهء توحید؛ لااله الاالله است. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا). رجوع به دیگر ترکیبهای این کلمه در جای خود شود. (1) - ن ل: ز تأبید.