تنبل

[تُمْ بُ / تَمْ بُ] (اِ) حیلت و مکر بود. (لغت فرس اسدی چ اقبال ص314). مکر و حیله. (فرهنگ جهانگیری) (فرهنگ رشیدی) (انجمن آرا) (آنندراج). حیله و نیرنگ و مکر و فریب و جادویی. (برهان) (از شرفنامهء منیری) (از ناظم الاطباء). کنبوره. دستان. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا) :
همه به تنبل و بند است(1) بازگشتن او
شرنگ نوش آمیغ است و روی زراندود.
رودکی.
پدید تنبل او ناپدید(2) مندل او
دگر نماید و دیگر بود بسان سراب.رودکی.
دستگاه او نداند که چه روی
تنبل و کنبوره و دستان اوی.رودکی.
جادو نباشد از توبه تنبل سوارتر
عفریت کرده کار زتو کرده کارتر.دقیقی.
گرنه خاتوله خواهی آوردن
آن چه حیله ست و تنبل و دستان.دقیقی.
نادان گمان بری و نه آگاهی
از تنبل و عزیمت و نیرنگش.طاهر فضل.
ای آنکه جز از شعر و غزل(3) هیچ نخوانی
هرگز نکنی سیر دل از تنبل و ترفند.کسائی.
نیست را هست کند تنبل او
هست را نیست کند فرهستش.
ابونصر مرغزی.
نبد هیچ بد جز به فرمان تو
وگر تنبل و مکر و دستان تو.فردوسی.
که او را زمانه بر آنگونه بود
همه تنبل دیو واژونه بود.فردوسی.
که آن سربسر تنبل و جادوییست
ز چاره بر ایشان بباید گریست.فردوسی.
نداند جز از تنبل و جادویی
فریب و بداندیشی و بدخویی.فردوسی.
بدو گفت شاه آفریدون تویی
که ویران کنی تنبل و جادویی.فردوسی.
نشود بر تو زایچ(4) روی بکار
هیچ دستان و تنبل و نیرنگ.
فرخی (دیوان ص211).
بخت بی تقصیر و محنت روز بی مکروه و غم
دهر بی تلبیس و تنبل چرخ بی نیرنگ و رنگ.
منوچهری.
بر خریدار فنون سخره و افسوس کنند
وانگهی جزکه همه تنبل و افسون نخرند.
ناصرخسرو.
تنبل نداشت سود کرا عزم او شکست
افسون نداشت سود کرا کین او گزید.معزی.
آن پریزاده را به تنبل و رنگ
آوریدند با نوازش چنگ.نظامی.
در کنج خانه پشت به دیوار دادنش
ترخشک زاهدی است که از زرق و تنبل است.
کمال اسماعیل (از فرهنگ رشیدی).
دولت او عطای یزدان است
نه بمکر و تسلسل وتنبل.شمس فخری.
(1) - ن ل: رنگ است.
(2) - ن ل: ندیده تنبل اوی و بدیده مندل اوی.
(3) - ن ل: شعر غزل.
(4) - ن ل: هیچ.