تفلیس

[تَ / تِ] (اِخ)(1) عامه بکسر خوانند ولی به فتح است. نام شهری است که آب دریای ارس از کنار آن میگذرد و آن دو سور دارد و آب حمامهای آن گرم می برآید بدون آتش. شهری است که در زمان خلافت عثمان بن عفان مفتوح گشته. (منتهی الارب). شهری است به اران، بزرگ و خرم و استوار و آبادان و با نعمت بسیار و دو باره دارد و ثغر است بر روی کافران و رود کر اندر میان وی بگذرد و اندر وی یک چشمه آب است سخت گرم که گرمابه ها بر وی ساخته اند و دائم گرم است بی آتش. (حدود العالم). نام شهری بوده از اجزای ایران و پایتخت مملکت خارجیه یعنی گرجستان. و در تصرف سلاطین صفویه و از شهرهای آن (گرجستان) کاخت و کارتیل و غیره اکنون در تصرف دولت روسیه است و در بای پارسی (تبلیس) گذشت و تفلیس معرب آن است و گویند شهری آبادان و منظم است. (انجمن آرا) (آنندراج). شهری که دارالملک ارمن است. و در رسالهء معربات تفلیس بالفتح و فا معرب تبلیس نوشته. (غیاث اللغات). نام شهری که رود ارس(2)کنارهء آن میگذرد. (شرفنامهء منیری). شهری از قفقازیهء روس که در قدیم مقر سلطنت گرجستان و در دورهء تزاری محل حکومت عمومی قفقاز بود و اینک پایتخت گرجستان و مرکز حکومت جمهوریهای ماوراء قفقاز و در کنار رود کر واقع است. (از ناظم الاطباء). بزبان گرجی «تی لیس کولاخی»(3)ّ شهری است در ماوراء قفقاز اتحاد جماهیر شوروی و پایتخت جمهوری گرجستان و بر ساحل کور(4) قرار دارد و اسقف نشین ارتدکس ها و ارامنه است و از شهرهای کهن است و کوه داود مقدس بر آن مشرف است. و نام این شهر از چشمه های آب گرم آن ناحیه بوجود آمده است. و در حدود سالهای 455 م. مرکز حکومت گرجستان گردید و در سال 1799 م. بوسیلهء دولت روس اشغال گردید و از سال 1917 پایتخت گرجستان جدید و مستقل شد و در سال 1922 در شمار سویت های فدراتیو ماوراء قفقاز درآمد. این شهر در حدود 635 هزار تن سکنه دارد و از مراکز صنعتی است. (از لاروس) :
خاقانی و خاقان و کنار کر و تفلیس
جیحون شده آب کر و تفلیس سمرقند.
خاقانی.
چنین گفت با پور دهقان پیر
که تفلیس ازو(5) شد عمارت پذیر.نظامی.
رجوع به ایران باستان ج3 ص2459، 2590، 2615 و مرآت البلدان ج1 ص469، 473، 482، 486، 492، 493، 494 و تاریخ سیستان ص77 و تاریخ جهانگشا ج2 ص161، 163، 167، 261، 262 و نزهه القلوب ص9، 93، 94، 182، 218، 244 و تاریخ گزیده ص501، 582 و اخبار دولت سلجوقیه ص45 و 157 و مجمل التواریخ ص341، 348 و سبک شناسی بهار ج3 ص160، 402 و حبیب السیر چ خیام و مراصد الاطلاع و قاموس الاعلام ترکی و معجم البلدان و تاج العروس شود.
(1) - Tiflis. Tbilisi. (2) - ظ: کریاکور.
.(شهر آبهای گرم)
(3) Thilis-Kolakhi
(4) - Kour. (5) - از اسکندر.