تعطیل

[تَ] (ع مص) فروگذاشتن. (تاج المصادر بیهقی) (زوزنی) (ترجمان جرجانی ترتیب عادل بن علی). خالی کردن و ضایع و مهمل گذاشتن چیزی را و منه: و اذا العشار عطلت(1). (منتهی الارب) (از آنندراج) (ناظم الاطباء). ترک کردن چیزی را و خالی و ضایع گذاشتن آن. (از اقرب الموارد). || رها کردن شتر و بی چراگاه گذاشتن آن. (از اقرب الموارد). || ضایع و متروک گذاشتن چاه و جز آن چنانکه تعطیل غلات و مزارع؛ عمران و کشاورزی نکردن آن. (از اقرب الموارد). || تعهد ناکردن. (تاج المصادر بیهقی). بی تیمار گذاشتن. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا). متوقف کردن کاری و عملی : حاکم این سخن را عظیم پسندید و اسباب معاش یاران فرمود تا بر قاعدهء ماضی مهیا دارند و مؤنت ایام تعطیل وفا کنند. (گلستان). || بی زیور کردن. (تاج المصادر بیهقی) (زوزنی) (دهار) (از اقرب الموارد). زیور برکشیدن از کسی و منه حدیث عایشه رضی الله عنها فی امرأه توفیت فقالت عطلوها؛ ای انزعوا حلیها و اجعلوها عاطله. (منتهی الارب) (ناظم الاطباء) (آنندراج). || بی وتر ساختن کمان را. (از اقرب الموارد). || بیکار کردن کسی را. (غیاث اللغات). || (اِ) بیکار. (آنندراج). بازماندگی از کار. بیکاری. زمان فراغت و بیکاری. (ناظم الاطباء). || متوقف. متروک :
چو خط یار دمد درس عشق تعطیل است
مگر کنند سبق های خوانده را تکرار.
شفیع اثر (از آنندراج).
ج، تعطیلات: تعطیلات تابستانی، تعطیلات مدارس. || (اصطلاح بدیع) نزد بلغا قسمی از حذف است و آن این است که منشی یا شاعر، نثری یا نظمی نویسد که تمام حروف آن معطل بود، یعنی هیچ یک از حروف آن نقطه دار نباشد.
مثال:
محمد احمد و محمود عالم
محمد سرور و سردار عالم.
(از کشاف اصطلاحات الفنون).
|| عقیدهء گروهی که از خداوند نفی صفات می کردند و آنان را معطل و معطله می نامیدند :
بدین دولت زیادت شد به اسلام اندرون قوت
بدین دولت پدید آمد به تعطیل اندرون نقصان.
فرخی.
حکمت از حضرت فرزند نبی باید جست
پاک و پاکیزه ز تشبیه و ز تعطیل چو سیم.
ناصرخسرو.
آن شناخت خداست سبحانه و تعالی بوحدانیت محض و اثبات توحید مطلق دور از تشبیه و پاک از تعطیل. (جامع الحکمتین ناصرخسرو چ کربن ص 30). یکی فرقت دهریان اند که اهل تعطیل اند و گویند عالم قدیم است. (جامع الحکمتین ایضاً ص31).
علم تعطیل مشنوید از غیر
سر توحید را خلل منهید.خاقانی.
و رجوع به معطله و معطل و کفر و کشاف اصطلاحات الفنون و خاندان نوبختی تألیف عباس اقبال ص118 ذیل شمارهء 2 و ص259 و 264 شود.
(1) - قرآن 81 / 4.