تربت جام

[تُ بَ تِ] (اِخ) نام یکی از بخشهای هفت گانهء شهرستان مشهد است. از طرف خاور محدود است برودخانهء هریرود که مرز ایران و افغانستان را تشکیل میدهد، از باختر به بخش طیبات و فریمان، از شمال به بخش جنت آباد و فریمان، از جنوب بمرز ایران و افغانستان و دهستان یوسف آباد از بخش طیبات محدود می باشد. تربت جام در یک دهلیز بین کوههای شاه نشین و کجرود و کوه بزک واقع شده. هوای آن گرم و در نزدیکی پل جام و قلعه حمام، سوزان و غیرقابل تحمل است. از طرفی بخواف باختر اتصال داشته، بادهای سختی جریان داشته تولید گرد و غبار نموده به این جهت نودوپنج درصد اهالی مبتلا به تراخم هستند. این بخش از رودخانه، چشمه سار و قنوات مشروب میشود. آب مشروبی شهر از دو رشته قنات که از شمال باختری بطرف جنوب جریان دارد فراهم می گردد و در سالهای خشکسالی آب بقدری کم است که در هر 15 روز یک مرتبه بشهر آب داده میشود. بین بخش تربت جام و جنت آباد رشتهء ارتفاعاتی است که از شمال باختری بطرف جنوب خاوری امتداد داشته که قلهء آن معروف به کوه شاه نشین است و 2080 گز ارتفاع دارد، عرض این کوه 48هزار گز و دارای دره های متعددی است که بهم اتصال دارد و قابل عبور است. کوه بیزک که دنبالهء کوههای بینالود می باشد و در باختر تربت جام واقع است جلگهء باخرز را از جلگهء جام جدا می کند. قرائی که در دامنهء این کوه قرار دارند دارای هوای سالم و آب شیرین می باشند. جام رود که در شمال بند فریمان و بالاجام و میان جام سرچشمه گرفته پس از مشروب نمودن جلگهء جام از شمال خاوری جام عبور نموده در نزدیکی پل جام رود (دوآب) بهریرود متصل می گردد. آب این رود در قسمت بالا جام فقط در ماه اول سال جریان داشته لیکن در قسمت پائین جام همیشه آب جریان دارد. هریرود که مرز ایران و افغانستان و شوروی سابق را تشکیل می دهد از خاور این بخش جریان دارد. بخش تربت جام از سه دهستان بنام بالاجام و میان جام و پائین جام تشکیل یافته است. دارای 154 آبادی بزرگ و کوچک است. جمعیت آن در حدود 62335 نفر است. طوایفی که در حدود این بخش سکنی دارند عبارتند از طایفهء کودانی، کریم دادی، طاهری، قوری، مخته باز، باطوری، سنگچولی، ترکمن، بربری، مریدار، خلیلی، علی خوجه، قلعه گاهی، میش مست، محمددرویش، بریز، قرائی، سیستانی، بلوچ، زوری، کرد، یعقوبخانی، عرب، شیخی. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 9).