تخت سلیمان

[تَ تِ سُ لَ] (اِخ) آثار مخروبه ای است در بیست وپنج فرسخی دریاچهء ارومیه بطرف شرقی که عده ای از مورخین آنرا پایتخت آذربایجان در زمان پارتیها دانسته و معتقد بودند که آتشکدهء آذرگشسب هم در آنجا بوده است. پایتخت آذربایجان را در زمان پارتیها یعنی زمان لشکرکشی آن تونیوس سردار رومی به این صفحه، مورخین رومی پَرَسْپه می نامند. محل آنرا در تخت سلیمان کنونی یعنی در بیست وپنج فرسنگی دریاچهء ارومیه از طرف جنوب شرقی باید جستجو کرد. (راولین سن، ششمین دولت بزرگ مشرق ص201 از ایران باستان ج 3 ص 2624). و رجوع به همان کتاب ج 1 صص178 - 179 و ج 3 ص2354 و 2373 و 2374 شود.
آقای دکتر معین آرد: کریستنسن در تاریخ ایران در زمان ساسانیان آورده: جکسن(1)گوید این آتشکده [ آتشکدهء آذرگشسب ] در جایی برپا بود که اکنون خرابه های تخت سلیمان معروف هست و فاصلهء آن از ارومیه و همدان یکی است. این اشتباه نخست از راولنسن(2) سرزده، چه او خرابهء تخت سلیمان را در آذربایجان (که در شمال آن محلی است که اکنون به گنج آباد موسوم است) شهر قدیم شیز تصور کرده. پس از وی یوستی(3) پیروی او کرد و جکسن عقیدهء او را تأیید و تقویت نمود، ولی استاد مارکوارت(4) در این باب به آقای پورداود نوشته اند: گنجشک یا الشیز، اقامتگاه تابستانی خسرو پرویز، امّا اقامتگاه زمستانی شهریاران سابق، «اترپات» بود. اقامتگاه تابستانی این شهریاران اخیر موسوم بوده به فراذه اسپ یعنی اسب خیز، که در کوهی واقع بوده و امروزه این محل تخت سلیمان نامیده میشود برخلاف گنجشک یا الشیز، بنابر آنچه در سیاحت نامه ها مندرج است باید در نواحی دریاچهء ارومیه، سر راه مراغه و تبریز، در نزدیک لیلان باشد. نظر به تعریف مفصلی که معربن المهلهل کرده در نزدیک آن معدن ها و چشمه های نفتی بوده که آتشکدهء آذرگشسب بواسطهء آن روشن بوده است... (مزدیسنا و تأثیر آن در ادبیات پارسی ص 202). و رجوع به آذرگشسب و شیز و صاین قلعه شود.
(1) - Jackson.
(2) - Rawlinson.
(3) - Justi.
(4) - Marquart.