تاج الدین

[جُدْ دی] (اِخ) (سید...) ابوعبدالله محمد بن سید ابوجعفر قاسم بن حسین بن معیه الحلی الحسنی الدیباجی، و این نسبت بفروش دیبا (دیباج) است مثل زجاجی نسبت به زجاج. از مشاهیر علماء در طرق اجازات است و نظیر وی در کثرت اساتید و مشایخ دیده نشده و او از جملهء سادات بنی حسن مجتبی از شعبهء حسن مثنی از دوحهء ابراهیم بن حسن ملقب به ابراهیم القمر از شجرهء امام زاده اسماعیل مشهور باسمعیل الدیباج از سلسلهء فرزند وی حسن شهید بفخ است. یکی از اجداد این خاندان ابوالقاسم علی است که معروف به ابن معیه بود و این نسبت بتمام افراد این خاندان اطلاق شود. معیه(1) نام مادر ابوالقاسم علی است وی دختر محمد بن جاریه انصاریه کوفیه است. تاج الدین را شاگردش احمدبن علی در کتاب «عمده الطالب» در ضمن اعقاب ابن معیه مذکور ترجمه کرده گوید پیرامن دوازده سال در خدمت وی بودم حدیث، نسب، فقه، حساب، ادب، تاریخ، شعر و جز آن نزد وی آموختم، و دختر خردسال وی را تزویج کردم ولی در کودکی در گذشت، او راست: «معرفه الرجال» در دو مجلد بزرگ و «نهایه الطالب فی نسب آل ابی طالب» در 12 مجلد و «الثمره الظاهره من الشجره الطاهره» در چهار مجلد «الفلک المشحون فی انساب القبائل والبطون» و «اخبار الامم» که بیست و یک جلد آن بیرون آمده و میخواست آنرا به صد جلد برساند که هر جلد چهارصد برگ باشد، و «سبک الذهب فی شبک النسب» و «الحده و الزینه» و «تذییل الاعقاب» و «کشف الالباس فی نسب بنی العباس» و «الابتهاج» در علم حساب و «منهاج العمال» وی متولی پوشاندن لباس فتوت بمردم بود و ایشان برای مرافعات به وی مراجعه میکردند و او حکم میکرد و ایشان مراسیم وی را امتثال میکردند و این منصب در خاندان معیه از عهد ناصرالدین الله ارثی بود، و برخی از خویشان وی درین منصب با وی معارض بودند. پوشانیدن خرقهء تصوف نیز بدون منازع باوی بود. اما در نسب پنجاه سال پیشقدم این فن بود، و احفاد را باجداد میپیوست اما در حدیث و معرفت غوامض آن مسلم عندالکل بود و شعر وی را نیز یاد کرده گوید: از شاگردان علامهء حلی و پسرش فخرالمحققین و پسر خواهرش سید عمیدالدین و امام نصیرالدین کاشانی بود و از مشایخ شهید اول و سه فرزندش محمد و علی وام الحسن فاطمه میباشد و از عدهء بسیاری روایت دارد که خود ایشان را در اجازه یی که برای شهید نوشته یاد کرده است و صاحب معالم نسخهء آنرا داشته و در اجازهء کبیرهء خویش از آن یاد نموده است صاحب روضات قسمتی از اجازهء صاحب معالم که در آن عبارات اجازهء تاج الدین (مترجم) آمده است نقل کرده و اساتید تاج در آن یاد شده اند. صاحب امل الاَمل نیز تاج الدین را یاد کرده گوید: شهید از وی روایت دارد و در اجازات خود وی را اعجوبه الزمان نامیده و من (صاحب امل الاَمل) اجازهء او را که برای شهید و پسران او محمد و علی و دخترش ست المشایخ ام الحسن فاطمه نوشته بخط خود وی دیده ام. سپس مقداری از اشعار او را آورده است. صاحب روضات گوید: تاج الدین محمد بن قاسم (صاحب ترجمه) از علمای عامه نیز روایت دارد وعده ای از عامه از اشعار او در کتب خود آورده اند. و صاحب لؤلؤه نیز همین مطالب را دربارهء صاحب ترجمه آورده است. رجوع به روضات الجنات چ1 صص612- 614 و شدالازار ص126 شود.
(1) - مصغر معاء معوج القامه مانند سمیه تصغیر سماء (روضات بنقل از لؤلؤه البحرین).