پیلتن

[تَ] (ص مرکب) دارای اندامی چون پیل. که تنی چون فیل دارد از گرانی جثه. تهمتن. (شرفنامه). عظیم الجثه. بزرگ جثه چون فیل. که تنی چون فیل زورمند دارد. چون فیل قوی و بزرگ :
به ایران پس از رستم پیلتن
سرافراز لشکر منم ز انجمن.فردوسی.
بجز پیلتن رستم شیرمرد
ندارم بگیتی کسی هم نبرد.فردوسی.
بدانست کآن پیلتن رستم است
سرافراز و از تخمهء نیرم است.فردوسی.
که آمد به کین رستم پیلتن
بزرگان ایران شده انجمن.فردوسی.
چو آگاه گشتند ایرانیان
که آن پیلتن را سرآمد زمان.فردوسی.
توپور گو پیلتن رستمی
ز دستان سامی و از نیرمی.فردوسی.
چو صباح فرزانه شاه یمن
دگر شیردل ایرج پیلتن.فردوسی.
سپهدار گرسیوز پیلتن
جهانجوی سالار آن انجمن.فردوسی.
بزد خنجری بر میان برش
به دو نیمه شد پیلتن پیکرش.فردوسی.
نگه کردبیژن بدان پیلتن
فکنده چو سرو سهی بر چمن.فردوسی.
ببینی کزین یک تن پیلتن
چه آید بدان نامدار انجمن.فردوسی.
به نی بر یکی پیلتن خفته دید
بر او یکی اسب آشفته دید.فردوسی.
یکی پیلتن دیدم و شیرچنگ
نه هوش و نه دانش، نه رای و نه هنگ.
فردوسی.
یل پیلتن رستم سرفراز
سوی جای خود در زمان رفت باز.
فردوسی.
منوچهر با قارن پیلتن
برون آمد از بیشهء نارون.فردوسی.
سیاوخش با رستم پیلتن
برفتند دور از بر انجمن.فردوسی.
سپه کش چو رستم گو پیلتن
به یک دست خنجر به دیگر کفن.فردوسی.
که این شیر باز و گو پیلتن
چه مرد است و شاه کدام انجمن.فردوسی.
بر تخت او رستم پیلتن
همان زال و گودرز و آن انجمن.فردوسی.
چنین گفت با دل گو پیلتن
که از چاره به نیست در هر سخن.فردوسی.
به پیش اندرون قارن پیلتن
بدست چپش سرو شاه یمن.فردوسی.
شگفت اندرو مانده بد مرد و زن
که نشنید کس بچهء پیلتن.فردوسی.
فرود آمد از پشت پیل و نشست
بر آن پیلتن خنگ دریا گذار.فرخی.
خسرو شیردل پیلتن دریا دست
شاه گرد افکن لشکر شکن دشمن مال.
فرخی.
ندانم که با دست یا آتش است
بزیر تو آن بارهء پیلتن.فرخی.
ملک پیل دل پیلتن پیل نشین
بوسعیدبن ابی القاسم بن ناصردین.منوچهری.
شاه بر اسب پیلتن رخ فکند پلنگ را
شیر فلک چه سگ بود تاش پیاده نشمردی.
خاقانی.
چون شه پیلتن کشد، تیغ برای معرکه
غازی هند را نهد پیل بجای معرکه.خاقانی.
جمشید پیلتن نه که خورشید نیل کف
کافلاک تنگ مرکب انجم توان اوست.
خاقانی.
خسرو پیلتن به نام خدای
کی درین تنگنای گیرد جای.نظامی.
درآمد بطیارهء کوهکن
فرس پیل بالا و شه پیلتن.نظامی.
بر او زد پیلپای خویشتن را
بپای پیل برد آن پیلتن را.نظامی.
دو سرهنگ غدار چون پیل مست
بر آن پیلتن برگشادند دست.نظامی.
سپهدار و گردنکش و پیلتن
نکوروی و دانا و شمشیر زن.سعدی.
چه خوش گفت زالی بفرزند خویش
چو دیدش پلنگ افکن و پیلتن.سعدی.
جوان اگر چه قوی یال و پیلتن باشد
بجنگ دشمنش از بیم بگسلد پیوند.سعدی.
|| این کلمه را در این معنی ترکیباتیست با اسامی اشخاص و حیوانات چون: بارهء پیلتن، خسرو پیلتن، خنگ پیلتن، رستم پیلتن، گاو پیلتن و جز آن. رجوع به امثلهء مذکور در فوق شود. || اسب. (برهان) :
به نیروی یزدان کیهان خدای
برانگیختم پیلتن را ز جای.فردوسی.
|| (اِخ) یکی از القاب رستم دستان. (برهان) :
گو پیلتن را بر خویش خواند
بسی داستانهای نیکو براند.فردوسی.
سه فرسنگ چون اژدهای دمان
همی شد تهمتن پس بد گمان
وزآنجایگه پیلتن بازگشت
تو گفتی ورا چرخ انباز گشت.فردوسی.
بیامد ز قلب سپه پیلتن
پس او فرامرز با انجمن.فردوسی.
سپه سربسر بر در پیلتن
ز کشمیر و کابل شدند انجمن.فردوسی.
بزاری همی گفت پس پیلتن
که شاها دلیرا سر انجمن.فردوسی.
بدو گفت پروردهء پیلتن
سرافراز باشد بهر انجمن.فردوسی.
ز گردان کسی مایهء او نداشت
بجز پیلتن پایهء او نداشت.فردوسی.
بفرمود تا پیلتن برنشست
گرفته همه راه دستش به دست.فردوسی.
گو پیلتن را چو بر پشت زین
ندیدند گردان در آن دشت کین.فردوسی.
همی پیلتن را نخواهی شکست
همانا کت آسان نیاید بدست.فردوسی.
چنین گفت کاوس را پیلتن
کزین ننگ بگذارم این انجمن.فردوسی.
نیامد به گوشت به هر انجمن
کمند و کمان گو پیلتن.فردوسی.
یل پیلتن شد بر شهریار
بدو گفت کای خسرو نامدار.فردوسی.
چو نزدیک کاوس شد پیلتن
همه سرفرازان شدند انجمن.فردوسی.
ازو شد دل پیلتن پرنهیب
بترسید کآمد بتنگی نشیب.فردوسی.
شنیدم که روزی گو پیلتن
یکی سور کرد از در انجمن.فردوسی.
چو آزرده گشتی تو ای پیلتن
پشیمان شدم، خاکم اندر دهن.فردوسی.
بگفت آنچه با پیلتن گفته بود
ز طوس و ز کاوس آشفته بود.فردوسی.
چو یک ماه بگذشت لشکر براند
گو پیلتن رفت و دستان بماند.
فردوسی.
مرگ سهراب نهانی بود از مرگ هجیر
گرچه زخمش بتن از تیغ گو پیلتن است.
قاآنی.