پیاز
(اِ) سوخ. (حاشیهء فرهنگ اسدی نخجوانی). بَصل. دوفص(1). بصله. (منتهی الارب). عنبره القدر. (منتهی الارب). گیاهی خوردنی که حصهء داخل زمینی آن مدور یا شبیه به آن است بقدر تخم مرغ یا کوچکتر و یا بزرگتر و با شاخی سبز و باریک و میان کاواک و طعمی تند. رنگ ته پیاز سفید و زرد و سرخی خاص است و در آن چند طبقه روی هم هست. در قاموس کتاب مقدس آمده: نباتی است شبیه بزنبق که در مصر بسیار میروید و پیاز مصری بواسطهء بزرگی و نیکی طعم معروف است و بدین واسطه اسرائیلیان خوردن آن را بر منّ و سلوی ترجیح میدادند. (قاموس کتاب مقدس):
دو دستم بسستی چو پوده پیاز
دو پایم معطل دو دیده غرن.
ابوالعباس عباسی.
ای تن ار تو کارد باشی گوشت فربه بر همه
چون شوی چون داسگاله خود نبری جز پیاز.
ابوالقاسم مهرانی.
مردم بیهش جوید بدل مشک پیاز.
قطران.
صبر کن بر سخن سردش زیرا کان دیو
نیست آگاه هنوز ای پسر از نرخ پیاز.
ناصرخسرو.
ای رای تو بر سپهر تدبیر
صورتگر آفتاب تقدیر
راز کرهء پیاز مانند
پیش دل تو برهنه چون سیر.
(از سندبادنامه).
بمانی چون پیازی پوست بر پوست
همی سوزی چو مغزت نبود ای دوست.
عطار (اسرارنامه).
چون پیازی تو جمله تو بر تو
گر تو بی تو شوی ترا بخشد.عطار.
هست این راه بی نهایت دور
توی بر توی جمله مثل پیاز.عطار.
سلب گرچه ده تو کند چون پیاز
شود کوفته زیر گرزت چو سیر.
کمال اسماعیل.
دست ناپاک چون دراز کند
بمثل گر سوی پیاز کند
یک بیک جامه هاش بستاند
همچو سیرش برهنه گرداند.کمال اسماعیل.
تو ملاف از مشک کان بوی پیاز
از دم تو میکند مکشوف راز.مولوی.
ای دریغا گر بدی پیه و پیاز
په پیازی کردمی گر نان بدی.مولوی.
وقت ذکر غزو شمشیرش دراز
وقت کر و فر تیغش چون پیاز.مولوی.
آنکه چون پسته دیدمش همه مغز
پوست بر پوست بود همچو پیاز.سعدی.
پیاز آمد آن بی هنر جمله پوست
که پنداشت چون پسته مغزی دروست.
سعدی.
چار ارکان مختلف در دیگ آش سرکه هست
رو پیاز و مس چغندر، دنبه سیم و گوشت زر.
بسحاق اطعمه.
فریاد(2) ز دست فلک شعبده باز
شهزاده بذلت و گدازاده بناز
نرگس ز برهنگی سر افکنده به پیش
صد پیرهن حریر پوشیده پیاز.؟
قزاح؛ پیاز و دیگر دیگ افزارفروش. (منتهی الارب). بصلُ حرّیف؛ پیاز تندزبان گز. (از منتهی الارب).
ط - امثال:طاز سیر تا پیاز؛ظ بی استثناء.
طاز سیر تا پیاز برای کسی گفتن؛ظ بتمامه شرح دادن.
طبن نگرفتن پیاز کسی؛ظ کونه نبستن آن، مجازاً به فایده و نتیجه نرسیدن کوششهای وی:
پیاز نیکی من هیچگونه بن نگرفت
بدین سزد که بکوبند سر چو سیر مرا.
سوزنی.
پیاز آدم هر جائی کونه نمی بندد؛ همیشه بخت یار نیست.
پیاز برای کسی یا بریش کسی خرد نکردن؛ نظیر تره خرد نکردن. اعتنائی ننمودن.
پیاز خوردن و صد تومان دادن.
پیاز کسی کونه کردن؛منفعت یافتن و ترقی کردن در مال.
پیاز هم جزو میوه شد.
حرام خوردن آنهم پیاز.
کسی را از نرخ پیاز خبر دادن؛ سزای کار زشت او را بدو دادنط:
چو سیر کوفته دارد سر ستم پیشه
خبر دهد ستم اندیش را ز نرخ پیاز.سوزنی.
نه سر پیازم نه ته پیاز؛ دخالتی در آن ندارم.
هم پیاز را خورده هم چوب را.
هم چوب میخورد هم پیاز و هم پول میدهد.
یکی نان نداشت بخورد پیاز میخورد اشتهایش باز شود.
ط - مثل پوست پیاز؛ بسیار ننک. سخت نازک.
- مثل پیاز؛ پوست بر پوست. همه پوست. بی مغز. درون تهی.
||کونهء هر نوع گیاه که به کونهء پیاز خوردنی ماند، چون سنبل و عنصل و نرگس و زعفران و غیره. کونهء بعض گیاهان چون لاله و سنبل و نرگس و جز آن. بصله. حصهء زیرزمینی هر گیاه شبیه به ته پیاز خوردنی چون نرگس و زنبق و جز آن: پیاز گل؛ کونهء بوتهء آن. ||پیاز تیره مغز؛ بصل النخاع. پیاز مغز.(3)
(1) - Oignon. (2) - ن ل: افسوس.
(3) - Bulbe rachidien.
دو دستم بسستی چو پوده پیاز
دو پایم معطل دو دیده غرن.
ابوالعباس عباسی.
ای تن ار تو کارد باشی گوشت فربه بر همه
چون شوی چون داسگاله خود نبری جز پیاز.
ابوالقاسم مهرانی.
مردم بیهش جوید بدل مشک پیاز.
قطران.
صبر کن بر سخن سردش زیرا کان دیو
نیست آگاه هنوز ای پسر از نرخ پیاز.
ناصرخسرو.
ای رای تو بر سپهر تدبیر
صورتگر آفتاب تقدیر
راز کرهء پیاز مانند
پیش دل تو برهنه چون سیر.
(از سندبادنامه).
بمانی چون پیازی پوست بر پوست
همی سوزی چو مغزت نبود ای دوست.
عطار (اسرارنامه).
چون پیازی تو جمله تو بر تو
گر تو بی تو شوی ترا بخشد.عطار.
هست این راه بی نهایت دور
توی بر توی جمله مثل پیاز.عطار.
سلب گرچه ده تو کند چون پیاز
شود کوفته زیر گرزت چو سیر.
کمال اسماعیل.
دست ناپاک چون دراز کند
بمثل گر سوی پیاز کند
یک بیک جامه هاش بستاند
همچو سیرش برهنه گرداند.کمال اسماعیل.
تو ملاف از مشک کان بوی پیاز
از دم تو میکند مکشوف راز.مولوی.
ای دریغا گر بدی پیه و پیاز
په پیازی کردمی گر نان بدی.مولوی.
وقت ذکر غزو شمشیرش دراز
وقت کر و فر تیغش چون پیاز.مولوی.
آنکه چون پسته دیدمش همه مغز
پوست بر پوست بود همچو پیاز.سعدی.
پیاز آمد آن بی هنر جمله پوست
که پنداشت چون پسته مغزی دروست.
سعدی.
چار ارکان مختلف در دیگ آش سرکه هست
رو پیاز و مس چغندر، دنبه سیم و گوشت زر.
بسحاق اطعمه.
فریاد(2) ز دست فلک شعبده باز
شهزاده بذلت و گدازاده بناز
نرگس ز برهنگی سر افکنده به پیش
صد پیرهن حریر پوشیده پیاز.؟
قزاح؛ پیاز و دیگر دیگ افزارفروش. (منتهی الارب). بصلُ حرّیف؛ پیاز تندزبان گز. (از منتهی الارب).
ط - امثال:طاز سیر تا پیاز؛ظ بی استثناء.
طاز سیر تا پیاز برای کسی گفتن؛ظ بتمامه شرح دادن.
طبن نگرفتن پیاز کسی؛ظ کونه نبستن آن، مجازاً به فایده و نتیجه نرسیدن کوششهای وی:
پیاز نیکی من هیچگونه بن نگرفت
بدین سزد که بکوبند سر چو سیر مرا.
سوزنی.
پیاز آدم هر جائی کونه نمی بندد؛ همیشه بخت یار نیست.
پیاز برای کسی یا بریش کسی خرد نکردن؛ نظیر تره خرد نکردن. اعتنائی ننمودن.
پیاز خوردن و صد تومان دادن.
پیاز کسی کونه کردن؛منفعت یافتن و ترقی کردن در مال.
پیاز هم جزو میوه شد.
حرام خوردن آنهم پیاز.
کسی را از نرخ پیاز خبر دادن؛ سزای کار زشت او را بدو دادنط:
چو سیر کوفته دارد سر ستم پیشه
خبر دهد ستم اندیش را ز نرخ پیاز.سوزنی.
نه سر پیازم نه ته پیاز؛ دخالتی در آن ندارم.
هم پیاز را خورده هم چوب را.
هم چوب میخورد هم پیاز و هم پول میدهد.
یکی نان نداشت بخورد پیاز میخورد اشتهایش باز شود.
ط - مثل پوست پیاز؛ بسیار ننک. سخت نازک.
- مثل پیاز؛ پوست بر پوست. همه پوست. بی مغز. درون تهی.
||کونهء هر نوع گیاه که به کونهء پیاز خوردنی ماند، چون سنبل و عنصل و نرگس و زعفران و غیره. کونهء بعض گیاهان چون لاله و سنبل و نرگس و جز آن. بصله. حصهء زیرزمینی هر گیاه شبیه به ته پیاز خوردنی چون نرگس و زنبق و جز آن: پیاز گل؛ کونهء بوتهء آن. ||پیاز تیره مغز؛ بصل النخاع. پیاز مغز.(3)
(1) - Oignon. (2) - ن ل: افسوس.
(3) - Bulbe rachidien.
محصولات ما
قافیه‌یاب برای اندروید
با خرید نسخه اندرویدی قافیه‌یاب از فروشگاه‌های زیر از این پروژه حمایت کنید:
ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید
نرم‌افزار فرهنگ عروضی
گنجور
گنجور مجموعه‌ای ارزشمند از سروده‌ها و سخن‌رانی‌های شاعران پارسی‌گوی است که به صورت رایگان در اختیار همگان قرار گرفته است. برای مشاهده وب‌سایت گنجور اینجا کلیک کنید.
دریای سخن
نرم‌افزار دریای سخن کتابخانه‌ای بزرگ و ارزشمند از اشعار و سخنان شاعران گرانقدر ادب فارسی است که به حضور دوستداران شعر و ادب تقدیم می‌داریم.