پهلو

[پَ لَ] (اِ) شیرمرد و دلیر و مردانه بود. (لغت نامهء اسدی). مرد شجاع و دلاور. (برهان). دلیر بمناسبت شجاعت و دلیری قوم پارت. پهلوان. گرد. گندآور. ج، پهلوان:
چو دستور گردنکش پاک تن
چو نوش آذر آن پهلو رزم زن.
دقیقی (از شاهنامهء فردوسی).
بیارند زی پهلو نامدار
بر آن تا برآرد ز دشمن دمار.فردوسی.
سرانجام سنگی بینداختند
جهان را ز پهلو بپرداختند.فردوسی.
رمیدند از آن پهلو نامور
دلاور بیامد بنزدیک در.فردوسی.
به یک هفته می بود با سوک و درد
سر هفته پهلو سپه گرد کرد.فردوسی.
بنامه درون سربسر نیک و بد
نمودش بر آن پهلو پرخرد.فردوسی.
وزو آفرین بر سپهدار زال
یل زابلی پهلو بی همال.فردوسی.
بر آن کوه بر خویش کیخسرو است
که یک موی او به ز صد پهلو است.
فردوسی.
فراوان از آن لشکر بیشمار
بگفتند با پهلو نامدار.فردوسی.
که تا کیست این پهلو پرگزند
کجا شیر گیرد بخمّ کمند.فردوسی.
فریبرز باشد سپه کش براه
چو رستم بود پهلو کینه خواه.فردوسی.
از آن پس پراکنده شد انجمن
سوی خانه شد پهلو پیلتن.فردوسی.
گرفتش سنان و کمان و کمند
گران گرز را پهلو دیوبند.فردوسی.
چه دانستم ای پهلو نامور
که باشد روانم بدست پدر.فردوسی.
گزین بزرگان کیخسرو است
سر نامداران و هم پهلو است.فردوسی.
ببخشایدت شاه پیروزگر
که هستی چو من پهلو پیرسر.فردوسی.
خروشی برآمد ز هر پهلوی
تلی کشته دیدند بر هر سوی.فردوسی.
که فرمود سالار گیتی فروز
سر سرکشان پهلو نیمروز.فردوسی.
هزار آفرین باد بر شهریار
بویژه برین پهلو نامدار.فردوسی.
ستودش فراوان و کرد آفرین
بر آن پرهنر پهلو پاکدین.فردوسی.
دهاده برآمد ز هر پهلوی
چکاچاک برخاست از هر سوی.فردوسی.
نبشتیم نامه سوی مهتران
بپهلو بزرگان و جنگاوران.فردوسی.
سواری برافکند بر هر سوی
فرستاد نامه به هر پهلوی.فردوسی.
دو پهلو بر آشوبد از چشم بد
نخستین ازین بد به ایران رسد.فردوسی.
چو بازارگانان درین دژ شویم
نداند کس از دژ که ما پهلویم.فردوسی.
چو نزدیک رستم فراز آمدند
به پیشش همه در نماز آمدند
بگفتند کای پهلو نامدار
نشاید از اینجات کردن گذار.فردوسی.
ببردند نامه به هر پهلوی
کجا بود در پادشاهی گوی.فردوسی.
ز لشکرگه پهلوان تا دو میل
کشیده دو رویه رده ژنده پیل.فردوسی.
دل پهلو پسر بساز آورد
ساز مهرش(1) همه فراز آورد.عنصری.
به قلب اندرون پای خود را فشرد
به هر پهلوی پهلوی را سپرد.نظامی.
کند هر پهلوی خسرو نشانی
تو هم خود خسروی هم پهلوانی.نظامی.
شه ایران و توران را مسلم شد به یک هفته
بلاد خسرو توران به سعی پهلو ایران.
عبدالواسع جبلی.
پهلو ایران گرفت رقعهء ملکت
وز دگران بانگ شاهقام برآمد.خاقانی.
هستند گاه بخشش و کوشش غلام او
حاتم بزرفشانی و رستم به پهلوی.ابن یمین.
ط ||نجیب. اصیل. آزاده. مردم بزرگ و صاحب حال را گویند چه مراد از راه پهلوی راه بزرگان یزدانی است. (برهان). ج، پهلوان:
نبشتیم نامه سوی مهتران
بپهلو بزرگان و جنگ آوران.فردوسی.
ط ||شهر:
ز پهلو برون رفت کاوس شاه
بهر سو همی گشت گرد سپاه.فردوسی.
از آن پس برآمد ز ایران خروش
پدید آمد از هر سویی جنگ و جوش
پدید آمد از هر سویی خسروی
یکی نامجویی ز هر پهلوی.فردوسی.
ز پهلو همه موبدان را بخواند [کیخسرو]
سخنهای بایسته چندی براند.فردوسی.
بفرمود تا قارن رزمجوی
ز پهلو بدشت اندر آورد روی.فردوسی.
بفرمود پس تا منوچهر شاه
ز پهلو بهامون گذارد سپاه.فردوسی.
سپاهش پراکنده بر هر سوی
بتاراج کردن بهر پهلوی.فردوسی.
ز پهلو برفتند پرمایگان
سپهبدسران و گران سایگان.فردوسی.
سپاه اندر آمد بهر پهلوی
همی سوختند آتش از هر سوی.فردوسی.
یکی لشکر آمد ز پهلو بدشت
که از گرد اسپان هوا تیره گشت.فردوسی.
چو زال سپهبد ز پهلو برفت
دمادم سپه روی بنهاد تفت.فردوسی.
برافروختند آتش از هر سوی
طلایه برآمد ز هر پهلوی.فردوسی.
چو آمد ز پهلو برون پهلوان
همه نامزد کرد جای گوان.فردوسی.
بفرمود تا جمله بیرون شدند
ز پهلو سوی دشت و هامون شدند.
فردوسی.
ز پهلو همه موبدان را بخواند
سخنهای بایسته چندی براند.فردوسی.
ز پهلو بپهلو پذیره شدند
همه با درفش و تبیره شدند.فردوسی.
خروشی برآمد ز هر پهلوی
تن کشته دیدند بر هر سوی.فردوسی.
همی بود تا نامور شهریار
ز پهلو برون رفت بهر شکار.فردوسی.
ط پهلو آکندن.
[پَ کَ دَ] (مص مرکب)فربه شدن. رجوع به آکندن و آکنده شدن شود.
(1) - ن ل: لهوش.