پسته

[پِ / پُ تَ / تِ] (اِ)(1) نام میوه ای است که درخت آن در نقاط مختلف ایران ازجمله دامغان و قزوین و رفسنجان و اردستان غرس شود و در مراوه تپه بحال وحشی است و پوست آن برای رنگ کردن مصرف میشود. مؤلف قاموس مقدس گوید که آن در اصل از آسیای صغیر بسایر امکنهء مشرق و اروپای جنوبی انتشار یافت. فِستق. بُطم اخضر :
دهان دارد چو یک پسته لبان دارد به می شسته
جهان بر من چنین بسته بدان پسته دهان دارد.(2)
شهید(3) (از لغت نامهء اسدی).
منم خوکرده با بوسش چنان چون باز برمسته
چنان بانگ آرم از بوسش چنان چون بشکنی پسته.
رودکی.
تو شادمانه و بدخواه تو ز انده و رنج
دریده پوست به تن بر، چو مغز پسته، سفال.
منجیک.
هم از خوردنیها و هر گونه ساز
که ما را بباید بروز دراز...
همان ارژن و پسته و ناردان
بیارد یکی مؤبد کاردان...فردوسی.
دو چشمش چو دو نرگس آبگون
لبانش چو پسته رخانش چو خون.
فردوسی.
جز خوی بد فراخ جهانی را
بر تو که کرد تنگ تر از پسته.ناصرخسرو.
گرچه کشف چو پسته بود سبز و گوژ پشت
حاشا که مثل پستهء خندان شناسمش.
خاقانی.
بنگر این هر سه ز خامی رسته را
جوز را و لوز را و پسته را.(مثنوی).
نخود و کشمش و پسته خرک و میوهء تر
قصب انجیر(4) و دگر سرمش اسفید بیار.
بسحاق.
|| دهان معشوق.
- پسته بن(5)؛ درخت پسته.
- پستهء خندان؛ پستهء دهان باز :
مهرزن بر دهن خنده که در باغ جهان
سر خود میخورد آن پسته که خندان باشد.
صائب (از فرهنگ شعوری).
- پسته دهان؛ لقب معشوق :
ای بت بادام چشم پسته دهان قندلب
در غم عشق تو چیست چارهء این مستمند.؟
سوزنی.
- پستهء زمینی(6)؛ کازو.
- پستهء شکرفشان؛ کنایه از لب و دهان معشوق است. (برهان قاطع).
- پستهء غالیه؛ حب البان. (بحر الجواهر).
- پسته لب؛ کنایه از معشوق.
- پسته مغز؛ مغز پسته.
(1) - Pistacia vera. Pistacia Narbonensis pistacia reticielata
.
(فرانسوی)Pistache ،(لاتینی)
(2) - این بیت در لغت نامهء اسدی چ پاول هورن به ابوشکور منسوب است.
(3) - در متن چاپی: چو یک بسته آمده است، و صورت متن تصحیح مؤلف است.
(4) - این کلمهء قصب انجیر که شاید بمعنی انجیر به رشته کشیده باشد در غیر این بیت بسحاق دیده نشده است و احتمال قوی میرود که قصب الجیب گلستان سعدی در جملهء «ذکر جمیل سعدی که در افواه عوام افتاده و صیت سخنش که در بسیط زمین رفته و قصب الجیب حدیثش که چون نیشکر میخورند» همین قصب انجیر باشد. و این حدس را دوست فاضل من آقای دکتر صدیقی در این مورد زدند.
.
(فرانسوی)
(5) - Pistachier .(گل گلاب)
(6) - Arachis