پس

[پَ] (اِ) پشت (مقابل پیش). پشت سر. از پشت. عقب. در عقب. دنبال. بدنبال. پی. در پی. خلف. وراء. ظهر :
چون رسنگر ز پس آمد همه رفتار مرا
بسغر(1) مانم کو بازپس اندازد(2) تیر(3).
ابوشکور.
ما برفتیم و شده نوژان و کحلان (؟) از پس ما
بشبی گفتی تو کش سلب از انقاس است.
منجیک.
مجاشع بن مسعود السلمی را پس یزدجرد بفرستاد. (تاریخ طبری ترجمهء بلعمی). چون لشکر از بیابان بیرون آمد بازرگانان هنوز از پس بودند و راه بیمناک نبود. (تاریخ طبری ترجمهء بلعمی). زکریا علیه السلام از شهر بگریخت و روی سوی شام نهاد که از پس مریم برود و خلق از پس وی سر بیرون نهادند. (تاریخ طبری ترجمهء بلعمی). اردشیر سپاه برگرفت و از پس اردوان برفت و او را اندر یافت. (تاریخ طبری ترجمهء بلعمی). مروان از سپاه خود سرهنگی را بیرون کرد و چهل هزار مرد بدو داد و بدان راه فرستاد که هزار طرخان همی آمد و خود از پس او همیرفت. (تاریخ طبری ترجمهء بلعمی).
بیامد پس او گزیده سوار
پس شهریار جهان نیوزار.دقیقی.
به ایران شویم از پس کار اوی
نترسیم از آزار و پیکار اوی.دقیقی.
بیا تا شویم از پس کار اوی
نگر تا نترسی ز پیکار اوی.دقیقی.
نرم نرمک ز پس پرده بچاکر نگرید(4)
گفتی از میغ همی تیغ زند گوشهء ماه.
کسائی.
پس منجنیق اندرون رومیان
ابا چرخ ها تنگ بسته میان.فردوسی.
پس اندر سواران برفتند گرم
که بر شیر جنگی بدرند چرم.فردوسی.
پس اندر دلیران زابلستان
برفتند با شاه کابلستان.فردوسی.
چو گودرز برخاست از پیش اوی
پس پهلوان تیز بنهاد روی.فردوسی.
براز ستاره چنو کس نبود
ز رای و بزرگی ز کس پس نبود.فردوسی.
پس هریک اندر دگرگون درفش
همه با دل (؟) و تیغ و زرینه کفش.
فردوسی.
گر او رفت ما از پس او رویم
بداد خدای جهان بگرویم.فردوسی.
همان تختِ[ طاقدیس ] پرویز ده لخت بود
جهان روشن از فرّ آن تخت بود
چو اندر بره خور نهادی چراغ
پسش دشت بودی و در پیش باغ.فردوسی.
یلان سینه آمد پس او دوان
بر اسب تکاور ببسته میان.فردوسی.
بیامد پسش لشکر بی شمار
نشستند جمله بگرد حصار.فردوسی.
به برگشتنت پیش در چاه باد
پست باد و بارانت همراه باد.فردوسی.
بیامد ز قلب سپه پیلتن
پس او فرامرز با انجمن.فردوسی.
پس ساوه بهرام چون پیل مست
کمانی به بازو کمندی به دست.فردوسی.
بیاورد چون آگهی یافت شاه
فرستاد مردم پس ما براه.فردوسی.
چو بشنید کامد پس او سپاه
تهمتن به پیش اندرون کینه خواه.فردوسی.
نرفتند ازیشان پس گوی کس
بماندند بر جای ناکام و بس.فردوسی.
ورا گفت بردار پا این زمان
بیا از پس ما به دل شادمان.فردوسی.
سپه رانی و ما ز پس برشویم
بگوئیم و زان در سخن بشنویم.فردوسی.
سوی کشتمند آمد اسب جوان
نگهبان اسب از پس او دوان.فردوسی.
گو پیلتن با سپاه از پس است
که اندر جهان کینه خواه او بس است.
فردوسی.
سواران ایران بکردار دیو
دمان از پسش برکشیده غریو.فردوسی.
شب آمد بر آن دشت سندی نماند
سکندر سپاه از پس اندر براند.فردوسی.
بر آئین شاهان پیشین رویم
همان از پس فرّه و دین رویم.فردوسی.
همی تاختند از پس اردشیر
به پیش اندرون اردوان با وزیر.فردوسی.
بگفت این و زان پس برانگیخت اسب
پس او همی تاخت ایزدگشسب.فردوسی.
اگر چند مانی بباید شدن
پس آن شدن نیست بازآمدن.فردوسی.
سه فرسنگ چون اژدهای دمان
همی شد تهمتن پس بدگمان.فردوسی.
سپهرم پس و بارمان پیش رو
خبر شد بدیشان ز سالار نو.فردوسی.
من اینک پس نامه برسان باد
بیایم بنزد تو ای پاکزاد.فردوسی.
برفتند با او سران سپاه
پس رستم اندر گرفتند راه.فردوسی.
پس اندر همی تاخت شاه اردشیر
ابا برق شمشیر و باران تیر.فردوسی.
پس اندر چو باد بزان اردوان
همی تاخت همواره تیره روان.فردوسی.
پس رومیان در همی تاختند
در و دشت از ایشان بپرداختند.فردوسی.
گریزان شد از گیو پیران شیر
پس اندر همی تاخت گیو دلیر.فردوسی.
پس اندر همی تاخت شاپور گرد
بگرد از هوا روشنائی ببرد.فردوسی.
هر آنکس کز ایشان گریزان برفت
پس اندر همی تاخت بهرام تفت.فردوسی.
پس اندر همی آمد اسفندیار
زره دار با گرزهء گاوسار.فردوسی.
پس لشکر اندر همی راندند
ابر شهریار آفرین خواندند.فردوسی.
چو هشیار گردد پدر بی گمان
سواران فرستد پس من دوان.فردوسی.
پس او سپاهی بکردار آب
سپهدارشان شاه افراسیاب.فردوسی.
من اینک پس اندر چو باد دمان
بیایم نسازم درنگ و زمان.فردوسی.
بره کنده پیش و پس اندر سپاه
پس کنده با لشکر و پیل شاه.فردوسی.
جهود آن در خانه از پس ببست
بیاورد خوان و بخوردن نشست.فردوسی.
سپهدار با چار پیل و سپاه
پس رستم اندر گرفتند راه.فردوسی.
گشاده نباید که دارید راه
دورویه پس و پیش آن رزمگاه.فردوسی.
همیرفت پیش اندرون زال زر
پس او بزرگان زرین کمر.فردوسی.
فرستاد سوی دژ گنبدان
گرفته پس و پیش اسپهبدان.فردوسی.
پس ما بیاید سپاهی گران
همه نامداران و جنگ آوران.فردوسی.
مر او را ستودند یک یک مهان
همان کز پس پرده بودش نهان.فردوسی.
پس از پیش تختش گرازید سام
پسش پهلوانان نهادند گام.فردوسی.
بفرمودمش تا بود بنده وار
چو آید پس پردهء شهریار.فردوسی.
من اینک پس نامه بر سان باد
بیابم دهم هرچه دارم بیاد.فردوسی.
زواره در این بود کز پس دوان
سواری درآمد چو شیر ژیان.فردوسی.
سواران جنگ از پس و پیل پیش
همه برگرفته دل از جان خویش.فردوسی.
جائی که برکشند مصاف از پی مصاف
و آهن سلب شوند یلان از پس یلان.فرخی.
دل پس تن رود و تن پس دل باید رفت
ای دل اینک تن من را بره خویش بیار.
فرخی.
جهان را ز پس انداز و ره خدمت او گیر
ترا راه نمودم ز حرامی بحلالی.فرخی.
همی دوم بجهان اندر از پس روزی
دو پای پرشغه و مانده با دلی بریان.
عسجدی.
سر و رویم شده چون نیل زبان گشت تمنده
ز بالا در باران ز پس و پیش بیابان.
عسجدی.
برکرده پیش جوزا و ز پس بنات نعش
این همچو باد بیزن و آن همچو باب زن.
عسجدی.
در رز بست بزنجیر و بقفل از پس و پیش.
منوچهری.
تن من جمله پس دل رود و دل پس تو
تن هوای دل و دل جمله هوای تو کند.
منوچهری.
دیگر خدمتکاران او را [ احمد ارسلان را ]گفتند... که هرکس پس شغل خویش روند. (تاریخ بیهقی ص68).
طلایه به پیش اندر ایرانیان
بنه از پس و لشکر اندر میان.
اسدی (گرشاسب نامهء خطی کتابخانهء مؤلف ص55).
بامروز ما باز کی در رسیم
که تا بیش تازیم بیش از پسیم.
اسدی (گرشاسب نامه).
هر کز پس تو آید، از مکر و از مرائی
گوئی که من تراام چونانکه تو مرائی.
ناصرخسرو.
صعب باشد پس هر آسانی
نشنیدی که خار با خرماست.مسعودسعد.
و همچون کسانی نباشند که مشت در تاریکی زنند و سنگ از پس دیوار می اندازند. (کلیله و دمنه). پس آن شب غلامان شمشیر کشیده از راه آب درآمدند از پس تخت متوکل. (مجمل التواریخ والقصص).
حکیم نو زده چون پیر خفته پشت شود
گهی که از پس خود کندهء جوان بیند.
سوزنی.
پیش و پسی ساخت صف کبریا
پس شعرا آمد و پیش انبیا.نظامی.
گروهی بماندند مسکین و ریش
پس چرخه نفرین گرفتند پیش.
سعدی (بوستان).
چه سود آفرین بر سر انجمن
پس چرخه نفرین کنان پیرزن.
سعدی (بوستان).
برگ عیشی بگور خویش فرست
کس نیارد پس تو پیش فرست.
سعدی (گلستان).
و لذت عیش دنیا را لذعه اجل در پس است و نعیم بهشت را دیوار مکاره در پیش. (گلستان). گفت ای برادر حرم در پیش است و حرامی در پس. (گلستان). ما در این حالت بودیم که دو هندو از پس سنگی سر برآوردند و آهنگ قتال ما کردند. (گلستان).
-امثال: آدمیان را سخنی بس بود گاو بود کش خله از پس بود.
امیرخسرو دهلوی.
از پا پس میزند با دست پیش میکشد.
بعد نومیدی بسی امیدهاست از پس ظلمت بسی خورشیدهاست.
در پس هر گریه آخر خنده ایست. مولوی.
گفتند کی آمدی گفت پس فردا، گفتند پس فردا هنوز نیامده گفت پیش افتادم تا پس نیفتم.
مال مرده پس مرده میرود. (از مجموعهء امثال چ هند).
یک خواب و ز پس اینهمه بیداریها! - پس بودن هوا؛ مساعد نبودن اوضاع و احوال و حوادث با مقصودی.
|| (ق) کلمهء موصول بمعنی بعد. گاهی برای تعقیب آید... و تعقیب آن است که ثانی را محض، تأخر در زمان باشد و اول را مدخلی در وجود ثانی نبود چنانکه گوئی اول زید آید پس مفرد پدرش پس برادرش. (غیاث اللغات). سپس. از پس. بعد از. من بعد. ثُمّ. مُؤخّر. آخر. (زمخشری) :
کنه را در چراغ کرد سبک
پس در او کرد اندکی روغن.رودکی.
پس تبیری دید نزدیک درخت
هر گهی بانگی بجستی تند و سخت.رودکی.
اندی که امیر ما بازآمد پیروز
مرگ از پس دیدنش روا باشد و شاید
پنداشت همی حاسد کو بازنیاید
بازآمد تا هر شفکی ژاژ نخاید.رودکی.
این آتش و این باد و سیم آب و ز پس خاک
هر چار موافق نه بیک جا و نه هامال.
خسروی (از لغت نامهء اسدی).
جامه برافکند بر رژه چو درآمد
پس بتماشای باغ زی شجر آمد.نجیبی.
پس از پسِ داود پسرش سلیمان بپادشاهی بنشست. (تاریخ طبری ترجمهء بلعمی). جرجیس هم بایام ملوک طوایف بود از پس عیسی. (تاریخ طبری ترجمهء بلعمی). و گویند که نخستین بنائی که از پس طوفان کرده اند این [ صنعا ] است. (حدود العالم).
بیامد پس از سروران سپاه
پس تهم جاماسپ دستور شاه.دقیقی.
از آن پس نشستند شاه و سپاه
بدیدار رستم یل رزمخواه.فردوسی.
بدان اژدها گفت برگوی نام
کزین پس نبینی تو گیتی بکام.فردوسی.
ز تختی که هستی فرود آرمت
از این پس بکس نیز نشمارمت.فردوسی.
نهادند خوان پیش یزدان پرست
گرفتند پس باژ و برسم بدست.فردوسی.
پس اندر نهادند ایرانیان
بدان لشکر بیمر چینیان.فردوسی.
بیادش یکی جام می درکشید
پس آن چرخ زه را به زه درکشید.فردوسی.
پس سام تا تو شدی پهلوان
نبودیم یکروز روشن روان.فردوسی.
بدرّند بر تنت بر پوست و رگ
سپارند پس استخوانت به سگ.فردوسی.
نبینی ز من یک سخن بیش و کم
تو زین پس مکن روی بر من دژم.فردوسی.
ز من هرچه گویند از این پس همان
ز تو بازگویند بر بدگمان.فردوسی.
بپوشید پس جامه را شهریار
بیاویخت آن تاج گوهرنگار.فردوسی.
پدر را بکشت از پی تاج و تخت
کز این پس مبیناد خود روی بخت.
فردوسی.
بدان تا زن و کودکانشان نگاه
بدارد پس از مرگ آن کشته شاه.فردوسی.
که من از پس پور کاوس شاه
فریبرز نازان بدو تاج و گاه.فردوسی.
از آن پس بپرسیدش از رنج راه
از ایران و از شاه و کار سپاه.فردوسی.
نخواهند از آن پس بشاهی ترا
بره و گاو او را و ماهی ترا.فردوسی.
ز پیشین سخن وانکه گفتی ز پس
بگفتار دیدم ترا دسترس.فردوسی.
فرستاد پس موبدان را بخواند
بر تخت شاهی بزانو نشاند.فردوسی.
حکیما چو کس نیست گفتن چه سود
از این پس بگو کافرینش چه بود.فردوسی.
نخستین که آتش ز جنبش دمید
ز گرمیش پس خشکی آمد پدید.فردوسی.
پس از تو هر آنکس که قیصر شود
جهانگیر و با تخت و افسر شود.فردوسی.
پس از هر دوان [ بوبکر و عمر ] بود عثمان گزین
خداوند شرم و خداوند دین.فردوسی.
پس از تو جهان را چه ماتم چه سور.
فردوسی.
پس آگاهی آمد به افراسیاب
که آمد سیاوش از این روی آب.فردوسی.
نگه کرد پس شاه هاماوران
همه کشته دید از کران تا کران.فردوسی.
پس ارجاسب شاه سواران چین
بیاراست لشکرش را همچنین.فردوسی.
زمین را ببوسید و دل شاد کرد
ز بند غمان پس دل آزاد کرد.فردوسی.
جهاندار پس گیو را پیش خواند
بر آن نامور تخت شاهی نشاند.فردوسی.
به ایران همی بود شنگل دو ماه
فرستاد پس مهتری نزد شاه.فردوسی.
تا بدین شادی و نشاط خوریم
قدحی چند باده از پس نان.فرخی.
همی از پس رنجهای دراز
بطرطاینوش اندر آمد فراز.عنصری.
بشب از پس رنجهای دراز
بیکّی جزیره رسیدند باز.عنصری.
همه را زاد به یک دفعه نه پیشی نه پسی.
منوچهری.
امیر مسعود... زمین بوسه داد و پس بنشست و گفت... (تاریخ بیهقی). پس از آنکه چون این سخنان به امیرمحمود بگفتند خجل شد. (تاریخ بیهقی). این نسخت بدست رکابداری فرستاده آمد سوی قدرخان که وی زنده بود هنوز و پس از این به دوسال گذشته شد. (تاریخ بیهقی). پس از وفات سلطان محمود صاحب دیوانی غزنه بدو داده آمد. (تاریخ بیهقی). پس اگر بگویند اینک جواب آنچه ترا باید داد در این مشافهه فرمودیم نبشتن. (تاریخ بیهقی). بدرون میدان شدم... پس دویت و کاغذ آوردند. (تاریخ بیهقی). و پس از او مثال داد آن مدت که بر درگاه بودیمی تا یکروز مقدم ما باشیم و دیگر روز برادر ما. (تاریخ بیهقی). بیاورم پس از اینکه بر هر یکی از اینها چه رفت. (تاریخ بیهقی). پس از وی [ اسکندر ] پانصد سال که ملک یونان در امان بماند در روی زمین از یک تدبیر راست بود که ارسطاطالیس استاد اسکندر کرد. (تاریخ بیهقی). پس از وفات وی (پیغمبر ص) چه کردند و اسلام را به کدام درجه رسانیدند. (تاریخ بیهقی). چون... شرط کردم که در اول نشستن هر پادشاهی خطبه بنویسم پس براندن تاریخ مشغول شوم اکنون آن شرط نگاه دارم. (تاریخ بیهقی). مودّب چون بازگشتی نخست آن دو تن بازگشتندی و برفتندی پس امیرمسعود پس از آن به یک ساعت. (تاریخ بیهقی). پس از آنکه حصار ستده آمد لشکر دیگر دررسید و همگان آفرین کردند. (تاریخ بیهقی). آنجا دو روز ببود... پس از آنجا ببار رفت. (تاریخ بیهقی). در این روزگار که امیرمسعود بر تخت ملک رسید پس از پدر این زن را سخت نیکو داشتی. (تاریخ بیهقی). قراتگین... بهرات نقابت یافت و پس از نقابت حاجب شد. (تاریخ بیهقی). ایشان را پس از نان خوردن چیزی بخشیدی. (تاریخ بیهقی). پس از این سوار من خیلتاش سلطانی خواهد رسید. (تاریخ بیهقی). خواجه بوسعید... آنچه در طلب آن بودم مرا عطا داد و پس بخط خویش نبشت. (تاریخ بیهقی). باید بیننده تأمل کند احوال مردمان را هرچه از ایشان وی را نیکو می آید بداند که نیکو است و پس حال خویش را با آن مقابله کند. (تاریخ بیهقی). پس از این عصر مردمان دیگر عصرها به آن رجوع کنند. (تاریخ بیهقی). بیاورده ام... آنچه بر دست وی رفت... پس از آنکه امیرمحمود از ری بازگشت. (تاریخ بیهقی). من [ مسعود ]میخواستم که وی را [ التونتاش را ] به بلخ برده آید و پس آنجا خلعت و دستوری دهیم تا سوی خوارزم بازگردد. (تاریخ بیهقی). از نشابور حرکت کردیم پس از عید دوازده روز نامه رسید از حاجب علی قریب. (تاریخ بیهقی). پس از رسیدن ما بنشابور رسول خلیفه دررسید. (تاریخ بیهقی). گفته آمد تا... جملهء لشکر بدرگاه حاضر آیند و پس از آن فوج فوج آمدن گرفتند. (تاریخ بیهقی). امیر بانگ بر ایشان زد و خوار و سرد کرد پس مرا بخواند و... گفت چنین مینماید که خوارزمشاه مستوحش رفته است. (تاریخ بیهقی). پس از آن چون خواجه بزرگ احمد دررسید مقررتر گردانید تا باد حاسدان یکبارگی نشسته آمد. (تاریخ بیهقی). آنچه... بفراغ دل بازگردد بباید نبشت... پس بسر کار شویم. (تاریخ بیهقی). پدر ما خواست که وی را ولیعهدی باشد... تا آن کار بزرگ با نام راست شد و پس از آن... ما را بمولتان فرستاد. (تاریخ بیهقی). بیاورده ام... آنچه برفت وی را از سعادت بفضل ایزد... پس از وفات پدرش. (تاریخ بیهقی). قصد شکارگاه کردم... یافتم سلطان را همه روز شراب خورده پس بخرگاه رفته. (تاریخ بیهقی). ایشان را به حرس بردند پس از آن نان خواست. (تاریخ بیهقی). خواجه... دو رکعت نماز بکرد و پس بیرون از صدر نشست. (تاریخ بیهقی). امیر سبکتکین مدتی بنشابور ببود... پس بسوی هرات بازگشت. (تاریخ بیهقی). امام بوصادق را نگاه داشتند... پس از آن به اندک مایه روزگار قاضی قضاتی ختلان وی را داد. (تاریخ بیهقی). پس از این مجلس نیز بوسهل البته باز نایستاد از کار. (تاریخ بیهقی). پس از برافتادن آل برمک جریدهء کهن بود نزد من بازنگریستم در ورقی دیدم نبشته... (تاریخ بیهقی). پس از حسنک این میکائیل بسیار بلاها دید و محنتها کشید. (تاریخ بیهقی). طاهر... بر آن سخت تازه و شادمانه شد پس از آن میان هر دو ملاطفات و مکاتبات پیوسته گشت. (تاریخ بیهقی). پس از الحاح که کردی ترا اجابتی کردیم در باب قاسم. (تاریخ بیهقی). سه روز بیاسود پس بدرگاه آمد. (تاریخ بیهقی). دانست تخت ملک پس از پدر وی را خواهد بود. (تاریخ بیهقی). فصلی خواهم نبشت در ابتدای این حال بر دار کردن این مرد و پس بشرح قضیه تمام کنم. (تاریخ بیهقی). پس از این هشیارتر و خویشتن دارتر باش. (تاریخ بیهقی). ایزد... سبکتکین را... مسلمانی عطا داد و پس برکشید. (تاریخ بیهقی). اردشیر بابکان... سنتی از عدل میان ملوک بنهاد و پس از وی گروهی بر آن رفتند. (تاریخ بیهقی). اسکندر مردی بود که آتش وار سلطانی وی نیرو گرفت... پس خاکستر شد. (تاریخ بیهقی). اگر بدرگاه عالی پس از این هزار مهم افتد و طمع آن باشد که من بتن خویش بیایم... (تاریخ بیهقی). بیارم پس از این که در باب علی چه رفت تا آنگاه که فرمان یافت. (تاریخ بیهقی). پس از آنکه این نامها گسیل کرده آمد امیر حرکت کرد... بر جانب بلخ. (تاریخ بیهقی). پس از این کس را زهره نباشد که سخن وی گوید. (تاریخ بیهقی). پس از این آشکارا گردید کار رضا علیه السلام. (تاریخ بیهقی). عاقبت وی آن حق را فراموش کرد پس بچند سال که در خراسان تشویش افتاد از جهت ترکمانان، دیو راه یافت بدین جوان کارنادیده تا سر بباد داد. (تاریخ بیهقی). مردیها و جدهای وی را اندازه نبود و پس از این بیاورم بجای خویش. (تاریخ بیهقی). آنرا خداوند بخط خویش جواب نویسد و پس از جواب توقیع کند. (تاریخ بیهقی). انگشتری... ملکست و بتو دادیم تا مقرر گردد که پس از فرمان و مثالهای ما مثالهای خواجه است. (تاریخ بیهقی). آن سوگندنامه پیش داشتند... پس خواجه بر آن خط خویش نبشت. (تاریخ بیهقی). یکی(5) بود از ندیمان این پادشاه... بگریست و پس بدیههء نیکو گفت. (تاریخ بیهقی). امیر... چون نامه بخواند سجده کرده پس برخاست و بر قلعت برفت. (تاریخ بیهقی). و هم از استاد عبدالرحمن قوال شنودم پس از آنکه این تاریخ شروع کرده بودم. (تاریخ بیهقی). و پس از این بیارم آنچه رفت در باب این بازداشتن بجای خویش. (تاریخ بیهقی). آن وقت پیغام آوردند از امیر و پس بپرسش خود امیر آمد. (تاریخ بیهقی). فضل ربیع را بخواند و وزارت او داشت از پس آل برمک. (تاریخ بیهقی).
پس تیرگی روشنی گیرد آب
برآید پس تیره شب آفتاب.
اسدی (گرشاسب نامه ص31).
نشود غره خردمند بدان کز پس من
چو پس میر نیاید نه تگین و نه بشیر.
ناصرخسرو.
تو که ندانی همیش روز پس او
من که بدانسته ام چگونه ندانم.ناصرخسرو.
و از پس او طهمورث بنشست. (نوروزنامه).
یارب ز دیو دین تو مرا در حصار دار
زین پس ممان بسلسلهء او مرا اسیر.سوزنی.
من غریب خواهم بود کز پس یک ماه
بر آن رباط مرا نیز میهمان بیند.سوزنی.
از پس هر مبارکی شومی است
وز پی هر محرّمی صفر است.خاقانی.
گر بدی کرد چون به نیکی خفت
از پس مرده بد نباید گفت.نظامی.
پس بگفتندش امیران کاین فنی است
از عنایتهاست، کار جهد نیست.مولوی.
پیش تو مردن از آن به که پس از من گویند
نه بصدق آمده بود آنکه به آزار برفت.
سعدی.
نوشیروان اگرچه فراوانش گنج بود
جز نام نیک از پس نوشیروان نماند.سعدی.
|| حرف عطف برای بیان نتیجه. گاه برای تفریع آید و تفریع آن است که اول را با وجود تقدم ذاتی و زمانی دخل در وجود ثانی بود چنانکه گفته شود که زید به اکل سقمونیا مبادرت کرد پس او را اسهال شد اکل سقمونیا علت و سبب است برای اسهال. (غیاث اللغات). از این رو. بنابراین. لذا. لهذا. بناء علیهذا. بناء علیه. علیهذا. معادل فاء تفریعیّهء عرب. در این صورت، در این حال :
گر او شهریار است پس من کیم
بدین تنگ زندان ز بهر چیم.فردوسی.
چرا پس تو ما را نجوئی همی
بشاهی ز خسرو نگوئی همی.فردوسی.
چو از یک تن این رنج شاید ترا
پس این پادشاهی چه باید ترا.فردوسی.
شنیدی که او گفت کاوس کیست
گر او شهریارست پس طوس کیست.
فردوسی.
نه لبسی نکو و نه مال و نه جاه
پس این غنجه کردن ز بهر چراست.
؟ (از حاشیهء لغت نامهء اسدی نخجوانی).
از جانب لشکر فور بانگی به نیرو آمد و فور را دل مشغول شد... اسکندر... وی را بزد و بکشت پس اسکندر مردی بوده است با طول و عرض. (تاریخ بیهقی). بازگرد و کار راست کن تا به نزدیک سلطان روی پس بازگشتم و کار رفتن ساختم. (تاریخ بیهقی).
ما را ز غم عشق تو ای دوست بس آخر
آن شادی وصل تو کجا رفت پس آخر
وصل تو ز من رفت و پس وی نگرانم
گر بازنگردد بکند روی پس آخر.سوزنی.
حسن [ بصری ] مریدی داشت که هرگاه کی آیتی از قران بشنودی خویشتن را بر زمین زدی، یکبار بدو گفت ای مرد اگر اینچ می کنی توانی که نکنی پس آتش نیستی در معاملهء جملهء عمر خود زدی و اگر نتوانی که نکنی ما را به ده منزل از پس پشت بگذاشتی. (تذکره الاولیاء ج 1 ص28). هر کس که او را هرچه آید باید، پس هرچه او را باید آید. (اوصاف الاشراف خواجهء طوسی). || آنگاه. آنگه. آن وقت. آن زمان. اذن :
پس آمد بدان پیکر پرنیان
که یال یلان داشت و فر کیان.فردوسی.
رسیدند پس پیش سام سوار
بزرگان ابا نوذر نامدار.فردوسی.
بفرمود پس تا منوچهر شاه
نشست از بر تخت زر با کلاه.فردوسی.
بدیشان چنین گفت پس پیلتن
که با هم چه گفتید از من سخن.فردوسی.
بدان نامداران چنین گفت پس
کزینسان دلاور ندیده ست کس.فردوسی.
|| عاقبت. آخرالامر. بعد از همه. آخر کار. || (اِ) یکی از نهایت های طول را پیش نام است و دیگری پس. (التفهیم). || دُبُر. کون. عَوّاء. شرج :
آهی کن و ز جای بجه گرد برانگیز
کخ کخ کن و برگرد و بدر، بر پس ایزار.
حقیقی صوفی (از لغت نامهء اسدی نخجوانی).
|| چون مزید مقدم در اسماء و افعال بکار رود بمعنی عقب و پشت یا بعد: پس افتادن، پس افکندن، پس انداختن، پس رفتن، پس نشستن، پس گرفتن، پس انداز، پس اندیش، پس خورده، و از خواص لفظ پس یکی آن است که مقطوع الاضافت هم می آید چون پس کوچه و پس دیوار و پس فردا و پس نگاه. (غیاث اللغات).
- پس و پیش نگر؛ محتاط، حَذُور :
تا همی ساده دل خویش نگهداشتمی
بخدا بودمی از عشق پس و پیش نگر.
فرخی.
- از پس افکندن؛ بدنبال انداختن. بتأخیر انداختن.
- از پس انداختن؛ بدنبال انداختن.
-از پس کسی برنیامدن؛ از عهدهء او برنیامدن. با او برنیامدن. طاقت و توانائی مقاومت با کسی نداشتن.
- باز پس تر؛ عقب تر.
-بازپس دادن؛ بازگرداندن. رد کردن بدو :
گر تضرع کنی و گر فریاد
دزد زر بازپس نخواهد داد.سعدی.
- بازپس شدن؛ بازگشتن.
- بازپس نهادن؛ بجا نهادن، ماندن چیزی را پس از خود.
- پای پس؛ عوض : ضیافت پای پس هم دارد.
پس.
[پُ] (اِ) مخفف پسر، چه پسر به ضم «پ» باشد چنانکه در سامی معرب بنظر رسیده. (فرهنگ رشیدی). پور. ابن :
آن کرنج و شکرش برداشت پاک
واندر آن دستار آن زن بست خاک
این زن از دکان فرودآمد چو باد
پُس فلرزنگش بدست اندر نهاد.رودکی.
جز بمادندر نماند این جهان کینه جوی
با پسندر کینه دارد همچو با دختندرا.
رودکی.
نخستین کی نامدار اردشیر
پس شهریار آن نبرده دلیر.دقیقی.
بیامد پس از سروران سپاه
پُس تهم جاماسب دستور شاه.دقیقی.
پس آگاه کردند زان کارزار
پس شاه را فرخ اسفندیار.دقیقی.
پُس شاه لهراسب گشتاسپ شاه
نگهدار گیتی سزاوار گاه.دقیقی.
بیامد پس او گزیده سوار
پس شهریار جهان نیوزار.دقیقی.
بیامد نخست آن سوار هژیر
پس شهریار جهان اردشیر.فردوسی.
آنگه رزبانش را بخواند دهقان
دو پسر خویش را و دو پُس رزبان.
منوچهری.
پس آب.
[پَ] (اِ مرکب) مقابل سرآب، آب دوم که از انگور فشرده یا گوشت پخته و غیر آن گیرند که آنرا مزه و قوتی یا بوئی کم مانده باشد: پس آب گلاب.
(1) - ن ل: بشکر. شاید: بشتر.
(2) - ن ل: اندازم.
(3) - شاید: میز.
(4) - ن ل: از پس پرده نهانی سوی چاکر نگرید.
(5) - ظ. مکی بود، و این مرد قول سرای، بگمان من، آن است که منوچهری در بیت ذیل از او یاد کرده است:
یکی چون معبد مطرب دوم چون زلزل رازی
سیم چون ستّی زرین چهارم چون علی مکی.
منوچهری.
ستّی، ستّی زرین کمر است که ابوالفضل بیهقی در تاریخ ذکر او آورده است.