بیمه

[مَ / مِ] (از هندی، اِ) ضمانت مخصوصی است از جان یا مال که در تمدن جدید رواج یافته است، به این طور که برای شخص یا مال ماهانه مبلغی به شرکت بیمه میدهند و در صورت اصابت خطر به جان و یا مال، شرکت مبلغ معینی میدهد. (از فرهنگ نظام). اطمینان. مقابل مخاطره ای که محتمل الوقوع باشد. (ناظم الاطباء). بیمه (بانک) عملی است که اشخاص با پرداخت پولی مسؤولیت کالا یا سرمایه یا جان خود را بعهدهء دیگری میگذارند و بیمه کننده در هنگام زیان باید مقدار زیان را بپردازد. (فرهنگستان ایران)(1). در اصطلاح حقوقی، عقدی است که بموجب آن یک طرف تعهد میکند در ازاء پرداخت وجه و یا وجوهی از طرف دیگر در صورت وقوع یا بروز حادثه خسارت وارده بر او را جبران نموده و یا وجه معینی بپردازد. (مادهء 1 قانون بیمه مصوب 7 اردیبهشت ماه 1316. ایرانشهر ج2 ص1960).
متعهد را بیمه گر، طرف تعهد را بیمه گذار و وجهی که از طرف بیمه گذار پرداخته میشود حق بیمه و آنچه بیمه میشود موضوع بیمه نامند. (ایرانشهر ج 2 ص 1960). در همه جای دنیا اشاعهء بیمه همزمان با ازدیاد خطر بوده است و نظر به اینکه از دیرزمان خطر اساسی متوجه مال التجاره هایی بوده که از راه دریا حمل میشده است بیمهء دریایی نخستین نوع بیمهء معمول در میان اقوام سوداگر جهان محسوب میشود و هنوز هم بیمهء دریایی اهمیت خود را از دست نداده است. با اینهمه سابقهء بیمه بعنوان یکی از عقود متعارف تجارتی که مورد نظر است آنقدرها طولانی نیست و بنظر میرسد که بیمه از ابداعات ایتالیائیها یا اسپانیولیها در قرن چهاردهم میلادی بوده باشد. نخستین بیمه نامه هائی که بدست آمده در سالهای 1247 و 1370 م. در شهرهای ژن و بروگ تنظیم گردیده است. در ایران سابقهء آن بسیار کم است و فقط پاره ای قراردادهای شبیه به بیمهء متقابل بحری در میان اقوام ساحل نشین خلیج فارس قبل از اسلام معمول بوده است. پس از ظهور اسلام به دو قاعدهء حقوقی اسلامی برخورد میکنیم که اندکی به قراردادهای بیمهء امروزی شباهت دارند. یکی برقراری «نفقه ضمن عقد عمری» [ نوعی حق انتفاع است که بموجب عقدی از طرف مالک برای شخص بمدت عمر خود یا عمر منتفع و یا شخص ثالثی برقرار شده باشد ] و دیگری «ضمان جریره» [ در زمانی که بردگی مجاز بوده است هرگاه مولایی میخواست عبد خود را آزاد کند میتوانست چنین مقرر دارد که من از تو قبل از امام ارث خواهم برد و تمام دیاتی که بر اثر جنایت بعهده تو تعلق خواهد گرفت پرداخت خواهم نمود ] این قرارداد در نوع خود شبیه «بیمهء مسئولیت» بوده است. بیمه در ایران از سال 1314 شمسی با تأسیس «شرکت سهامی بیمهء ایران» با مساعی علی اکبر داور شناخته شد. قبل از این تاریخ در حدود 52 سال پیش دو مؤسسهء روسی معروف به نادژوا و کافکاز مرکوری برای اولین بار در ایران بعملیات بیمه مبادرت کردند. بعلاوه شرکت بیمهء آلیانس که یک بیمه گر انگلیسی بوده است در حدود 36 سال قبل نمایندگی خود را در تهران دایر کرده و بالاخره متعاقب تأسیس نمایندگی این شرکت بسیاری از شرکت های بیمهء خارجی در ایران شعب و نمایندگیهایی تأسیس نمودند. و شرکتهای بیمهء ایرانی دیگری نیز تأسیس گردیده است از قبیل بیمهء آسیا، بیمهء البرز، بیمهء امید، بیمهء بازرگانان، بیمهء پارس، بیمهء شرق، بیمهء ملی و غیره. (از ایرانشهر ج 2 ص1961).
- بیمهء اتکائی؛ بیمه ای که بیمه گر اولی یا اصلی نزد بیمه گر دیگری راجع به قراردادی که منعقد کرده است میبندد. بیمهء اتکائی برای بیمه گر اصلی از این جهت مفید است که با حق بیمهء کمتری خطر جبران خسارت را نزد دیگری بیمه میکند. بیمه گر اصلی وقتی اقدام به بیمهء اتکائی میکند که موضوع بیمه خیلی مهم و خسارتی که باید احتمالاً پرداخت شود زیاد و از قدرت سرمایهء بیمه گر اصلی خارج باشد. اما بیمه گر دومی چون احتیاج به پرداخت مخارج اداری و فنی که توسط بیمه گر اولی انجام شده است ندارد نفعی از این بابت عایدش میشود. (دائره المعارف فارسی).
- بیمهء بهداشت؛ طرحی که بموجب آن بیمه گذار هر ماه مبلغی به بیمه گر می پردازد و در صورت بیماری هزینهء طبابت و دارو بعهدهء بیمه گر خواهد بود. بیمهء بهداشت اول بار در سال 1883 م. توسط بیسمارک در آلمان شروع شد و از جنگ جهانی اول در سایر کشورها متداول گردید. در بعضی از کشورها مانند انگلستان و کشورهای اسکاندیناوی داشتن بیمهء بهداشت اجباری است و دولت از حقوق کلیهء حقوق بگیران هر ماه مبلغی برای بیمهء آنها در مقابل امراض دریافت میکند اما در بعضی از کشورها مثل ایالات متحدهء امریکا ترس از دخالت زیاد دولت در کار طبابت موجب شده است که مؤسسات خصوصی این کار را بعهده بگیرند و مردم هم داوطلبانه به امر بیمهء بهداشت بپردازند. (دائره المعارف فارسی).
- بیمهء زمان بیکاری؛ طریقه ای برای تأمین معاش کارگران بیکار تا موقع اشتغال بکارست. این نوع بیمه ممکن است اجباری یا اختیاری باشد. یکی از طرق متداول تأمین اعتبار صندوق بیمهء زمان بیکاری کسر کردن مبلغی از حقوق کارگران است در زمان اشتغال. بیمهء زمان بیکاری برای اولین بار در اواخر قرن نوزدهم میلادی در اروپا شروع شد، و بعداً در بسیاری از کشورهای دیگر جهان متداول گردید. (دائره المعارف فارسی).
- بیمهء عمر؛ بیمه ای که بموجب آن بیمه گر متعهد میشود که در ازاء حق بیمه ای که دریافت میدارد، مبلغ معینی پس از مرگ بیمه گذار به ورثهء قانونی او یا به شخص یا اشخاصی که در بیمه نامه اسم برده شده است بپردازد. (دائره المعارف فارسی).
- بیمهء کارگران (حقوق)؛ قانون بیمهء کارگران در ایران در 29 آبان 1332 ه . ش. بتصویب مجلس شورای ملی رسید. بموجب مادهء اول این قانون، کلیهء کارخانجات و مؤسسات اقتصادی، بازرگانی، صنعتی، معدنی، و بطور کلی هر مؤسسه ای واقع در ایران که کارگر در استخدام خود دارد اعم از دولتی یا غیر دولتی مکلف است که کارگران خود را نزد شرکت سهامی بیمهء ایران یا شرکت بیمهء داخلی دیگری که دولت مقتضی بداند در مقابل حوادثی که بر اثر انجام وظیفه روی دهد، بیمه نماید. (دائره المعارف فارسی).
(1) - Assurance.