بیزانس

(اِخ)(1) امپراتوری روم شرقی (از باب اطلاق جزء بکل که شهر بیزانس پایتخت آن بود). امپراتوری که از 330 تا 395 م. در قسمت شرقی قلمرو روم بوجود آمد و تا 1461 م. پایدار ماند. تاریخ این امپراطوری بسه بخش تقسیم میشود:
1 - عهد امپراتوری رومی عمومی (330 / 641 م.) که دنبالهء عهد قدیم است. 2 - عهد امپراطوری رومی یونانی (641 - 1204 م.). در این دوره یونانی شدن و شرقی شدن امپراطوری کاملاً تحقق یافت عربها و اسلاوها در این دوره طرد و یا مطیع شدند. 3- عهد امپراطوری منقسم (1204 - 1461 م.) که در طی آن لاتینیان، بیزانسیان و ترکان با یکدیگر مشغول نزاع بودند.
پایتخت بیزانس در «یونانی بوزانتیون» شهر قدیم در محل استانبول کنونی در 667 ق.م. بدست یونانیان بنا شد، و بسبب موقعش بر تنگهء بوسفور، از همان اوایل اهمیت یافت. در جنگ پلوپونزی دست بدست شد در 196 م. در دورهء امپراطور سوروس رومیها آن را گرفتند. در 320 م. به امر امپراطور قسطنطین اول شهر جدیدی در این محل ساخته شد که همان قسطنطنیه است و بعدها پایتخت امپراطوری بیزانس گردید. نام قدیم آن در مآخذ اسلامی بصورت بیزنطیه ضبط شده است. قسطنطنیه در جنگهای صلیبی تاراج شد. امپراطوری بیزانس به امپراطوری لاتینی - قسطنطنیه و ممالک مستقل و نیقیه و اپیروس و غیره تجزیه شد و در 1261م. میخائیل، فرمانروای نیقیه، قسطنطنیه را گرفت و امپراطوری را تجدید کرد و سرانجام در دورهء قسطنطین نهم قسطنطنیه بتصرف سلطان محمد فاتح درآمد (1453 م.) و امپراطوری بیزانس برافتاد و دولت عثمانی جانشین آن گردید. (از دائره المعارف فارسی). رجوع به فهرست اعلام تاریخ ایران باستان و ایران در زمان ساسانیان و یشتها ج2 ص 15 و فرهنگ ایران باستان ص301 و سبک شناسی ج1 ص142 شود.
(1) - Byzance.