بنگاه

[بُ] (اِ مرکب) مرکب از: بن + گاه (ادات مکان). (از حاشیهء برهان چ معین). منزل و مکان. (برهان) (آنندراج). منزل. مسکن. جای باش. (فرهنگ فارسی معین) :
بر آب فرات است بنگاه من
وز آنجا بدین بیشه بد راه من.فردوسی.
و جهودان را نشاید که بدین هفت روز خمیر خوردند یا به بنگاه دارند. (التفهیم).
یکی منم که چنان آمدم مثل بر او
که کرد بی بنه آید هزیمت از بنگاه.فرخی.
ور دل و دین به تو آرند یقین دان که همی
رخت خربنده به بنگاه شتربان آرند.
سنایی (دیوان ص83).
پنج و پنجاهم چه باید هم کنون خواهم ترا
اعجمی ام می ندانم من بن و بنگاه را.
(از اسرارالتوحید).
به بنگاه خود هر کسی رفت باز
در اندیشه آن شغل را چاره ساز.نظامی.
بازگشتند و به بنگاه آمدند و اعیان و اجناد و ارکان ملک را بر شمشیر گذرانیدند. (جهانگشای جوینی).
ز بنگاه حاتم یکی نیکمرد
طلب ده درم سنگ فانیذ کرد.سعدی.
|| مایملک، به اعتبار جای و محل که در آنجا نقد و جنس گذارند :
به جای یکی ده بیابی ز شاه
مکن یاد بنگاه توران سپاه.فردوسی.
بنگاه تو سپاه زمستان بغارتید
هم گنج شایگانت و هم در شاهوار.
منوچهری.
بنگاه صبر و خرمن دل را بجملگی
کردم بجهد با هم و درهم بسوختیم.خاقانی.
کنون رخت و بنگاهت آنجا رسید
که نتواندش کاروانها کشید.نظامی.
شمع و قندیل باغها مرده
رخت بنگاه باغبان برده.نظامی.
- بار و بنگاه؛ چیزهای قابل حمل مانند چادر و خیمه و دیگر اسباب و لوازم سفر. (ناظم الاطباء) (فرهنگ فارسی معین).
|| مقام. مرکز. مستقر. (فرهنگ فارسی معین) :
ز بنگاه جگر تا قلب سینه
بغارت شد خزینه بر خزینه.نظامی.
|| آبادی. ده. (فرهنگ فارسی معین). در کرمان هنوز هم بمعنی آبادی و ده مستعمل است. (حاشیه برهان چ معین). || سازمان. مؤسسه. (فرهنگ فارسی معین). فرهنگستان ایران این کلمه را معادل مؤسسه پذیرفته است. و رجوع به واژه های نو فرهنگستان ایران ص127 شود. || خیمه و خرگاه. (فرهنگ فارسی معین). || طایفه. قبیله. رهط :به قریش اندر چهار بنگاه، هر یک قبیله ای بودند، بنی هاشم و بنی امیه و بنی زهره و بنی مخزوم. (ترجمهء تاریخ طبری). پس دیگر روز [پیغمبر] به کوه صفا شد و بانگ کرد چنانکه همهء مکیان شنیدند و از هر بنگاهی از قریش بر او گرد آمدند. (ترجمهء تاریخ طبری). و از هر بنگاهی دو مرد برخاستند... و سوی ابوطالب شدند. (ترجمهء تاریخ طبری).
خانه ای آب بود دور از راه
بود از آن خانه آب آن بنگاه.نظامی.
پس از سالی رکاب افشاند بر راه
سوی ملک سپاهان راند بنگاه.نظامی.
|| جایی که نقد و جنس در آنجا نهند. (برهان). جایی که نقد و جنس در آن نهند. و این لغت در اصل بنه گاه بوده یعنی جای نهادن اسباب نقد و جنس. در این صورت بضم صحیح نخواهد بود بلکه بکسر اول است چه بِنِه یعنی بگذار(1). (آنندراج) (انجمن آرا). جایی را گویند که زر و رخت در آنجا نهند. (جهانگیری). جای بنه. (رشیدی) :
بتاراج شد بوم و بنگاه و رخت
بشورید بر ما به یکبار بخت.فردوسی.
خود بنه و بنگاه من در نیستی است
یک سوارهء نقش من پیش ستی است.
(مثنوی چ خاور ص197).
|| انبار. مخزن. || صندوق. صندوق آهنین. || چنداول لشکر. (ناظم الاطباء) (فرهنگ فارسی معین).
- بنگاه لشکر؛ ساقهء جیش. مؤخرهء جیش. مقابل مقدمه الجیش. (یادداشت بخط مؤلف) :
چو نزدیک بنگاه لشکر شدند
پذیرهء سپهبد سپاه آمدند.فردوسی.
(1) - بر اصلی نیست. رجوع به بُن و بُنَه شود.