باغبان

[غْ / غِ] (ص مرکب، اِ مرکب)(1)نگاهدارندهء باغ باشد. (هفت قلزم). در پهلوی باغبان، آنکه حفاظت باغ و پرورش گلها و درختهای میوه دار کند. (از حاشیهء برهان چ معین). کسی که پرستاری از باغ میکند. (ناظم الاطباء). باغ پیرا. (ناظم الاطباء) (آنندراج). سَحّاء. ناحی. (منتهی الارب) (نشوءاللغه). محافظ باغ. (شعوری ج 1 ورق 180). کدیور. اَکّار. پالیزبان. جنائنی، در زبان مصر. بَغوان، در عراق: بَغوانجی، بستان بان. (نشوءاللغه ص90). بوستان بان. ناطور. ناطر. (منتهی الارب). نگهبان باغ. (ناظم الاطباء). ناظر. ناظور. (منتهی الارب) :
سبک باغبان می بشاپور داد
که بردار از آن کت آید بیاد.فردوسی.
چنین گفت با باغبان شهریار
که این مهره امروز آید بکار.فردوسی.
چنین داد پاسخ ورا باغبان
که ای نامور مرد شیرین زبان.فردوسی.
باغبانی بباید آن بت را
با یکی پاسدار چوبک زن. فرخی.
بشب در باغ گویی گل چراغ باغبانستی
ستاک نسترن گوئی بت لاغر میانستی.
فرخی.
یکی باغبان اندر آن باغ بود
دل سختش و دیدهء زاغ بود.اسدی.
من جسته چو باغبان پس این
بنشسته چو گربه در پی آن. خاقانی.
چو گردد باغبان خفته بیدار
بباغ اندر نه گل بیند نه گلزار.نظامی.
شاهد باغ است درخت جوان
پیر شود بشکندش باغبان.نظامی.
بلبلان نیک زهره میدارند
با گل از دست باغبان گفتن.
سعدی (طیبات).
باغ بین را چه غم که شاخ شکست
باغبان راست غصه ای گر هست.اوحدی.
چو گل بدامن از این باغ میبری حافظ
چه غم ز ناله و فریاد باغبان داری.حافظ.
چو دید روی تو نرگس ز باغبان پرسید
شقایقست که بشکفت یا گل رخسار. عماد.
|| کلمهء باغ در این بیت بمعنی نگهدارندهء باغ و اسم فاعل از بغی آمده است و شاعر بتکلف خواسته است صنعت جناس بیاورد :
دل باغی باغیم باغ دایم
تو در باغ بانی و در باغبانی.
کمال الدین خواجو (از شرفنامهء منیری).
- امثال: صورت حال و خصم خاقانی مثل مار و باغبان افتاد. خاقانی.
باغبان را وقت میوه گوشها کر میشود.
(از جامع التمثیل).
|| منسوب به نگاهداران باغ و بستان. (از الانساب سمعانی).
(1) - از باغ + بان، پسوند نسبت و حفاظت.