باج

(اِ) باژ که باج و باز و واج و واژ هم گفته میشود، از ریشهء اوستائی وچ(1) است که در سانسکریت واچ(2) و در پهلوی واج(3) یا واجک(4) آمده است. همین ریشه در لاتینی وکس(5) و در فرانسه ووا(6) و در انگلیسی وُیس(7) شده. باژ به معنی کلمه و سخن و گفتار میباشد. از همین ریشه است کلمات آواز، آوازه(8)، آوا(9)، گواژ، گواژه(10) و واژه که امروز بمعنی لغت و کلمه استعمال میشود. (از مزدیسنا بقلم معین ص 253) (برهان قاطع چ معین). خاموشی باشد که مغان و آتش پرستان در وقت بدن شستن و چیز خوردن و پرستش و عبادتی که معمول ایشانست بجا آورند. (برهان) (جهانگیری) (آنندراج) (انجمن آرا) :
پرستندهء آذر زردهشت
همی رفت با باژ و بَرْسَم بمشت.
فردوسی.
چو آمد وقت خوان دارای عالم
ز موبد خواست رسم باج و بَرْسَم
بهر خوردی که فرّ و دستگه داشت
حدیث باج و بَرْسَم را نگه داشت
حساب باج و بَرْسَم آنچنانست
که او بر چاشنی گیری نشانست
اجازت باشد از فرمان موبد
خورش ها را که این نیک است و آن بد.
نظامی.
(1) - vaci.
(2) - vaci.
(3) - vaj.
(4) - vajak.
(5) - Vox.
(6) - Voix.
(7) - Voice. (8) - مغنی دف و چنگ را ساز ده
بیاران خوش نغمه آواز ده. حافظ.
(9) - ای بلبل خوش آوا آوا ده
ای ساقی آن قدح [را] با ما ده. رودکی.
(10) - بضم اول بمعنی نکوهش و سرزنش:
گواژه همی زد چنین بر فسوس
همی خواند مهراج را نوعروس.
اسدی (از حاشیهء مزدیسنا بقلم معین ص 253).