انگله

[اَ گَ لَ / لِ] (اِ)(1) گوی گریبان. تکمهء کلاه. (برهان قاطع). گوی گریبان و کلاه. جوزه گره(2). (فرهنگ سروری) :
وانگه ز ماه و زهره کلاه و لباچه را
هم قوقه و هم انگلهء شاهوار کرد.خاقانی.
چون قدح گیری در ایوان آسمان گوید ترا
مشتری بربسته زلف و برگشاده انگله.
ظهیر فاریابی (از فرهنگ جهانگیری).
پیکان انگلهء کله از تارک کیوان برداشتی. (تاج المآثر).
افلاک چیست خاسته گرد سپاه اوست
خورشید چیست انگله ای بر کلاه اوست.
؟ (از فرهنگ سروری).
|| حلقه ای که تکمه و گوی را از آن بگذرانند. (از برهان قاطع). سر عروه. (ابوالفتوح رازی). حلقه ای کوچک که گوی گریبان را در آن داخل کنند. (غیاث اللغات). بند باشد که بر گریبان پیراهن (و فرجی) و قبا نهند. (صحاح الفرس). مادگی مقابل گوی. المک. (یادداشت مؤلف) :
زان جامه یاد کن که بپوشی به روز مرگ
کو را نه بادبان و نه گوی و نه انگله.
کسایی (از صحاح الفرس).
من دریده جیب و اندر گردن آن سیمتن
دستها افکنده درهم همچو گوی و انگله.
مسعودسعد.
گوی از انگله بگشاده و از غایت لطف
ماه بر چرخ شده بستهء آن سینه و بر.سنایی.
از شکفه شاخسار جیب گشاده چو صبح
ساخته گوی انگله دانهء درِّ خوشاب.خاقانی.
انگلهء پیراهن را برای آن عروه گویند که بر طرف باشد. (تفسیر ابوالفتوح رازی ج4 ص277).
در انگله های زلف مشکینْت
افکنده زمانه گوی دلها.
خلاق المعانی (از فرهنگ سروری).
گر انگله چون خاتم آرم بسر انگشت
صد ملک سلیمانم در زیر نگین باشد.
نظام قاری (دیوان البسه ص57).
حلقهء انگلهء جیب بگوش از ازل است
بر همانیم که بودیم و همان خواهد بود.
نظام قاری (دیوان ص61).
انگله با گوی صوف موج زن در اتصال
حلقه ای گویی بگوش موج دریا می کنند.
نظام قاری (دیوان ص58).
چفت زلفین بدر آن انگله و گوی بود
بخیه ها جمله در آن باب مثال مسمار.
نظام قاری (دیوان ص12).
|| کسی که مکروه طبع باشد و مفارقت نکند. انگل. و گران انگله در بیت زیر ظاهراًسخت ناخوشایند و مکروه طبع است :
ای هجر گران انگله وقت سفر تست
ای صبر هزیمت شده وقت ظفر آمد.
شرف الدین (از انجمن آرا)(3).
و رجوع به انگل، انگول، انگوله، انگیل و انگیله شود.
(1) - در فرهنگ فارسی معین اَنگُلَه یا اَنگُلِه است.
(2) - جوزه گر، ظ: اخکوژنه. (حاشیهء فرهنگ سروری).
(3) - این بیت در فرهنگ سروری برای انگل (کسی که مکروه طبع باشد و مفارقت نکند) شاهد آمده است.