انباز

[اَمْ] (ص)(1) شریک. (برهان قاطع) (آنندراج) (دهار) (مؤید الفضلاء) (هفت قلزم). شقیص. (منتهی الارب، ذیل ش ق ص). مشارک. سهیم. قسیم :
گشاده بر ایشان بود راز من
بهر کار باشند انباز من.
فردوسی (شاهنامه چ بروخیم ج 1 ص67).
خداوند بی یار و انباز و جفت
ازو نیست پیدا و پنهان نهفت.فردوسی.
یکی نیست جز داور کردگار
که او را نه انباز و نه جفت و یار.فردوسی.
سپاس از خدا ایزد رهنمای
که از کاف و نون کرد گیتی بپای
یکی کش نه آز و نه انباز بود
نه انجام باشد نه آغاز بود.فردوسی.
ای میر ترا گندم دشتی است بسنده
با نغنغکی چند ترا انبازم.ابوالعباس.
همه کار شاید بانباز و دوست
مگر کار شاهی که تنها نکوست.اسدی.
دل شاه ایمن بر آنکس نکوست
که در هر بد و نیک انباز اوست.اسدی.
مقرم بقرآن و پیغمبرت
نه انباز گفتم ترا نه نظیر.ناصرخسرو.
با هرچه آدمیست همی گویی
در هر غمی کش افتد انبازم.مسعودسعد.
تا عشق بود عقل روا نیست که یزدان
در مملکت عاشقی انباز نخواهند.خاقانی.
تو کیستی که بدین پایه دستگه که تراست
بروز بخشش گویی من و توایم انباز.
کمال الدین اسماعیل.
همه توییّ و ورای همه دگر چه بود
که در خیال درآرد کسی ترا انباز.مولوی.
آن دو انبازان گازر را ببین
هست در ظاهر خلاف آن و این.مولوی.
بگو دشمن تیغ زن بر در است
که انباز دشمن بشهر اندر است.سعدی.
آرزو می کندم در همه عالم صیدی
که نباشند حریفان حسود انبازم.سعدی.
خدایی که مانند و انباز و جفت
ندارد شنیدی که ترسا چه گفت.(بوستان).
انباز آوردن بخدای عز و جل؛ اشراک. (تاج المصادر بیهقی).
- انبازآرنده؛ مشرک. (دهار).
- بی انباز؛ بدون شریک :
معاذالله چنین نتواند الا
خدای پاک بی انباز و یاور.ناصرخسرو.
خدای راست بزرگیّ و ملک بی انباز
بدیگران که تو بینی بعاریت داده ست.
سعدی.
و رجوع به ماده های زیر شود: انباز داشتن. انباز شدن. انباز کردن. انباز گردانیدن. انباز گرفتن. انباز گشتن. انبازگوی. انبازگیر. انبازناک.
|| رفیق. (برهان قاطع) (هفت قلزم) (ناظم الاطباء). مولی. (منتهی الارب). قرین. الیف. همدم. خلیط. همراه. موافق. (یادداشت مؤلف) :
بهین مردمان مردم نیکخوست
بتر آنکه خوی بد انباز اوست.ابوشکور.
این دشمن ترک در مملکت ما طمع کرد و از حد خویش بیامد و بحد ما اندر آمد باید که با وی حرب کنید و هر مردی که سلاح ندارد از شما سلاح بر من واجب است و شما انبازان منید و من انباز شماام. (ترجمهء تاریخ طبری).
بتخت خرد برنشست آزتان
چرا شد چنین دیو انبازتان؟
فردوسی (شاهنامه چ بروخیم ج 1 ص84).
نه از پادشا بی نیاز است دین
نه بی دین بود شاه را آفرین...
نه آن زین نه این زآن بود بی نیاز
دو انباز دیدیمشان نیک ساز.
فردوسی (ایضاً ج 7 ص1996).
توانگر بود هرکه را آز نیست
خنک مرد کش آز انباز نیست.فردوسی.
زهی رامین بکام دل همی ناز
که داری کام دل را نیک انباز.
(ویس و رامین).
چو هارون موسی علی بود در دین
هم انباز و هم همنشین محمد.ناصرخسرو.
همچنان در قهر جباران بتیغ ذوالفقار
هیچکس انباز و یار حیدر کرار نیست.
ناصرخسرو.
علم کانباز عمل بود و جدا کردش دیو
بازگردند سرانجام و بباشند انباز.
ناصرخسرو.
چه چاره سازم کز عشق آن نگار دلم
ز شادمانی فرد است و با غمان انباز.
مسعودسعد.
آب و آتش خلاف یکدگرند
نشنیدیم صبر و عشق انباز.سعدی.
یاوران آمدند و انبازان
هر یک از گوشه ای برون تازان.
سعدی (هزلیات).
|| همتا. (برهان قاطع) (آنندراج) (هفت قلزم) (ناظم الاطباء). مثل. (فرهنگ فارسی معین). همال. کفو. مانند. نظیر. || محبوب. معشوق. (فرهنگ فارسی معین). همسر. شوی. شوهر. زوج. زوجه. هر یک از زن و شوهر :
همی گفت انباز و نشنید زن
که هم نیک زن بود و هم رای زن.
فردوسی (شاهنامهء بروخیم ج 7 ص2155).
بشد تیز و رازش بدهقان بگفت
که گر دختر خوب را نیست جفت
یکی پاک انبازش آرم بجای
که گردی به اهواز بر کدخدای.
فردوسی (شاهنامه ایضاً ج 8 ص2296).
تو با دخترت گفتی انباز جوی
نگفتی که شاهی سرافراز جوی.
فردوسی (ایضاً ج 6 ص1459).
چنین داد پاسخ که انباز مرد
نکاهد نسوزد نترسد ز درد.فردوسی.
در پس پرده داشت انبازی.سنائی (حدیقه).
(1) - پهلوی hambay, hambagh، پازند hambae، نریوسنگ samabhagin، مرکب از: ایرانی باستان bagha + hama مشتق از اوستایی baga (سهم، بهره، قسمت). (حاشیهء برهان قاطع چ معین).