ان

[اَ] (ع حرف) حرف مصدری است و فعل مضارع را در دو مورد نصب میدهد، نخست در ابتداء کلام مانند «ان تصوموا خیر لکم» (قرآن 2/184) که در محل رفع است. دوم بعد از لفظی که بر معنی غیر یقین دلالت میکند، در این صورت نیز در محل رفع است مانند «الم یأن للذین آمنوا ان تخشع قلوبهم». (قرآن 57/16). یا در محل نصب مانند «و ما کان هذا القرآن ان یفتری». (قرآن 10/37). یا در محل جر مانند «من قبل ان یأتی احدکم الموت». (قرآن 63/10). و گاهی فعل را جزم دهد مانند:
اذاما غدونا قال ولدان اهلنا
تعالوا الی ان یأتنا الصید نحطب(1).
و گاه فعل را مرفوع سازد چنانکه در قرائت ابن محیص است: «لمن اراد ان یتم الرضاعه». (قرآن 2/233). (از شرح قاموس) (از منتهی الارب) (از ناظم الاطباء). || مخفف از أنَّ ثقیله است و در این هنگام بعد از فعل یقین یا فعلی که بمنزلهء یقین باشد واقع می شود و عمل نمیکند، مانند «علم ان سیکون منکم مرضی» (قرآن 73/20). و حسبوا ان لاتکون فتنه. (از اقرب الموارد) (از ناظم الاطباء) (از منتهی الارب). || مفسره است به معنی ای، مانند «فاوحینا الیه ان اصنع الفلک» (قرآن 23/27) و آن بعد از جمله ای می آید که معنی قول در آن باشد غیر حروف آن. و گاهی حرف جر به آن داخل میشود مانند «کتبت الیه بان افعل». || بطور زاید برای تأکید می آید، مانند «و لما جاءت رسلنا لوطاً سی ء بهم» (قرآن 11/77) و آن بعد از لمای توقیتیه است. و نیز بین «لو» و فعل قسم آید، مانند:
فأقسم ان لو التقینا و انتم
لکان لکم یوم من الشر مظلم.
و ممکن است فعل قسم متروک باشد، مانند «اما والله ان لو کنت حیاً». و همچنین بین کاف و مخفوض آن می آید مانند «کان ظبیه تعطو الی و ارق السلم» و آن نادر است و بعد از اذا آید مانند «فامهله حتی اذا ان کانه». (از اقرب الموارد). و نیز به معنی شرط آید مانند انْ و هم مانند انْ برای نفی بکار رود. و همچنین«اذ» آید و گفته اند از آنست: «بل عجبوا ان جائهم منذر». (قرآن 50/2). و به معنی «لئلا» و گفته اند از آنست: «یبین الله لکم ان تضلوا» (قرآن 4/176) و الصواب انها مصدریه تقدیره کراهه ان تضلوا. (از منتهی الارب) (از ناظم الاطباء).
(1) - چنین است در منتهی الارب و تاج العروس: نحطب، در ناظم الاطباء بغلط مخطب آمده.