ابن القفطی

[اِ نُلْ قِ] (اِخ) جمال الدین ابوالحسن علی بن یوسف بن ابراهیم بن عبدالواحد الشیبانی. مولد او به شهر کوچک قفط از اعمال صعید مصر به سال 568 ه .ق . در بدایت عمر بقاهره رفت و مقدمات علوم را بدانجا فراگرفت و آنگاه که پدر او یوسف بتصدی منصبی در سنهء 583 به بیت المقدس شد با پدر بدانجا هجرت کرد و بتکمیل دانش پرداخت و پس از 15 سال سفری بحلب کرد و مدت ده سال در آنجا ببود و به سال 610 عامل خراج گشت و تا سال 628 با فترتی در میان (613-616) بدان مقام باقی ماند و در 633 ملک العزیز او را وزارت خویش داد و تا هنگام مرگ (646) این مقام داشت. در زمان وزارت بتألیف پاره ای کتب خویش توفیق یافت و از مساعدت بعض دانشمندان عصر ازجمله یاقوت دریغ نورزید چنانکه خود یاقوت در کتاب خویش از ایادی و مکارم او امتنان نموده است. او راست: تاریخ الیمن. تاریخ المغرب. تاریخ القاهره. تاریخ السلاجقه و غیرها. لکن از جملهء کتب او امروز جز مختصر زوزنی مسمّی به منتخبات از تاریخ الحکماء او که در لیپزیک و نیز قاهره به طبع رسیده چیزی در دست نیست و این کتاب مشتمل بر شرح حال چهارصد و چهارده تن طبیب و منجم و حکیم است و در تتبعی که نگارنده در فهرست ابن الندیم و تاریخ الحکما در ضمن همین تألیف کرده چنین میداند که تاریخ الحکما جز انشاء دیگر ابن الندیم نیست، بدین معنی که آنچه را صاحب الفهرست گفته عیناً ابن القفطی با اطالهء بیان بی افزودن مطلبی نو تجدید کرده است و تنها تراجم اشخاصی که پس از 377 ه .ق . میزیسته اند شاید از خود ابن القفطی یا اقتباس از کتب دیگر باشد مانند عیون الاَنباء ابن ابی اصیبعه و جز آن.