الا
[اَ] (صوت) کلمهء خطاب است یعنی ای و به عربی یا گویند. (برهان). در فارسی... کلمهء خطاب است بمعنی ای. (غیاث از برهان). و صاحب نهج الادب آرد: و بعضی گویند: «الا» از هلا، که بمعنی مذکور (تنبیه) است در فارسی مستفاد میشود که این نیز فارسی بود و دوم مبدل اول، یا بالعکس «الا» مشترک است در عربی و فارسی و «هلا» فارسی الاصل است و این محل نظر است چرا که سبب قرب تلفظ احتمال نمیشود که یک لغت باشد چنانکه ای ندائیه که به فتح، عربی است و به کسر فارسی. آری «الا» احتمال تعریب دارد و میتواند که متوافق باشد در عربی و فارسی چنان که صاحب قاموس بدان قائل شده است و در فارسی به «ها» بدل شده هلا گویند. (از نهج الادب ص571). این کلمه در اشعار فارسی بمعنی ندا و تنبه آمده است و در بسیاری موارد پس از آن کلمهء «ای» آمده است و معنی آگاه باش، هان، بدان میدهد :
الا ای خریدار مغز سخن
دلت برگسل زین سرای کهن.فردوسی.
همی گفت الا ای روا خسروا
بزرگا سترگا دلاور گوا.فردوسی.
الا یا خیمگی خیمه فروهل
که پیشاهنگ بیرون شد ز منزل.منوچهری.
الا ای ترک آتش روی ساقی
به آب باده عقل از من فروشوی.سعدی.
الا ای آهوی وحشی کجائی
مرا با تست چندین آشنائی.حافظ.
و گاه بدون «ای» آید :
الا وقت صبوح است نه گرم است و نه سرد است
نه ابر است و نه خورشید و نه باد است و نه گرد است.
منوچهری (دیوان چ دبیرسیاقی ص218).
|| و با «تاء» توقیت بکار رود و بیشتر در مورد دعا بود :
الا تا درآیند طوطی و شارک
الا تا سرایند قمری و ساری...زینبی.
الا تا همی بتابد بر چرخ کوکبی
الا تا همی بماند بر خاک پیکری.عنصری.
الا تا ببارد سرشک بهاری
الا تا بروید گل بوستانی
بزی با امانی و حور قبایی
به رود غوانی و لحن اغانی.منوچهری.
الا تا باد نوروزی بیاراید گلستان را
و بلبل را بشبگیران خروش آید بر اوراقش
ز یزدان تا جهان باشد مر او را مملکت بینی
که ملکتهای گیتی را شود نسبت برستاقش.
منوچهری.
الا تا حد شعر نزدیک شاعر
مقفا و موزون بود ز اصل و قانون.سوزنی.
|| تحذیر، و پس از آن «تا» ی تحذیر آید، که پس از زینهار نیز می آید :
الا تا هر کجا مار است گنج است
الا تا هر کجا خرماست خار است.عنصری.
الا تا نگرید که عرش عظیم
بلرزد همی چون بگرید یتیم.سعدی.
الا تا بغفلت نخسبی(1) که نوم
حرامست بر چشم سالار قوم.سعدی
و گاه بدون آوردن «تا» بمعنی تحذیر است :
الا گر جفاکاری اندیشه کن(2)
وفا پیش گیر و کرم پیشه کن.سعدی
(1) - ن ل: نخفتی. (بوستان چ یوسفی ص64).
(2) - ن ل: گر جفا کردی. (بوستان چ یوسفی ص 85).
الا ای خریدار مغز سخن
دلت برگسل زین سرای کهن.فردوسی.
همی گفت الا ای روا خسروا
بزرگا سترگا دلاور گوا.فردوسی.
الا یا خیمگی خیمه فروهل
که پیشاهنگ بیرون شد ز منزل.منوچهری.
الا ای ترک آتش روی ساقی
به آب باده عقل از من فروشوی.سعدی.
الا ای آهوی وحشی کجائی
مرا با تست چندین آشنائی.حافظ.
و گاه بدون «ای» آید :
الا وقت صبوح است نه گرم است و نه سرد است
نه ابر است و نه خورشید و نه باد است و نه گرد است.
منوچهری (دیوان چ دبیرسیاقی ص218).
|| و با «تاء» توقیت بکار رود و بیشتر در مورد دعا بود :
الا تا درآیند طوطی و شارک
الا تا سرایند قمری و ساری...زینبی.
الا تا همی بتابد بر چرخ کوکبی
الا تا همی بماند بر خاک پیکری.عنصری.
الا تا ببارد سرشک بهاری
الا تا بروید گل بوستانی
بزی با امانی و حور قبایی
به رود غوانی و لحن اغانی.منوچهری.
الا تا باد نوروزی بیاراید گلستان را
و بلبل را بشبگیران خروش آید بر اوراقش
ز یزدان تا جهان باشد مر او را مملکت بینی
که ملکتهای گیتی را شود نسبت برستاقش.
منوچهری.
الا تا حد شعر نزدیک شاعر
مقفا و موزون بود ز اصل و قانون.سوزنی.
|| تحذیر، و پس از آن «تا» ی تحذیر آید، که پس از زینهار نیز می آید :
الا تا هر کجا مار است گنج است
الا تا هر کجا خرماست خار است.عنصری.
الا تا نگرید که عرش عظیم
بلرزد همی چون بگرید یتیم.سعدی.
الا تا بغفلت نخسبی(1) که نوم
حرامست بر چشم سالار قوم.سعدی
و گاه بدون آوردن «تا» بمعنی تحذیر است :
الا گر جفاکاری اندیشه کن(2)
وفا پیش گیر و کرم پیشه کن.سعدی
(1) - ن ل: نخفتی. (بوستان چ یوسفی ص64).
(2) - ن ل: گر جفا کردی. (بوستان چ یوسفی ص 85).
محصولات ما
قافیه‌یاب برای اندروید
با خرید نسخه اندرویدی قافیه‌یاب از فروشگاه‌های زیر از این پروژه حمایت کنید:
ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید
نرم‌افزار فرهنگ عروضی
گنجور
گنجور مجموعه‌ای ارزشمند از سروده‌ها و سخن‌رانی‌های شاعران پارسی‌گوی است که به صورت رایگان در اختیار همگان قرار گرفته است. برای مشاهده وب‌سایت گنجور اینجا کلیک کنید.
دریای سخن
نرم‌افزار دریای سخن کتابخانه‌ای بزرگ و ارزشمند از اشعار و سخنان شاعران گرانقدر ادب فارسی است که به حضور دوستداران شعر و ادب تقدیم می‌داریم.