افکنده

[اَ کَ دَ / دِ] (ن مف) نعت مفعولی از افکندن. انداخته شده. افتاده. (یادداشت مؤلف). ساقط شده. انداخته شده. (ناظم الاطباء) :
چنان بد که آن دختر نیکبخت
یکی سیب افکنده باد از درخت.فردوسی.
از آن صدهزاران یکی زنده نیست
خنک آنکه در دوزخ افکنده نیست.
فردوسی.
دید که در دانه طمع خام کرد
خویشتن افکندهء این دام کرد.نظامی.
تازه کنند این گل افکنده را
باز هم آرند پراکنده را.نظامی.
|| ازپاافتاده در میدان جنگ، زنده باشد یا مرده. شکست خورده. (از یادداشت مؤلف). صریع. (منتهی الارب) :
از ایرانیان هرکه افکنده بود
اگر کشته بود و اگر زنده بود.فردوسی.
همه مرد و زن بندگان توایم
برزم اندر افکندگان توایم.فردوسی.
بگفت ای شاه عالم بندهء تو
همه شاهان بصید افکندهء تو.نظامی.
- افکنده پر؛ بال و پر ریخته :
بترک آنگهی گفت آن سو گذر
بیاور تو آن مرغ افکنده پر.فردوسی.
|| گسترده. پهن شده :
کنون تا بنزدیک کاوس کی
صد افکنده فرسنگ بخشنده پی
وز آنجای سوی دیو فرسنگ صد
بیاید یکی راه دشخوار و بد.فردوسی.
افکنده همچو سفره مباش از برای نان
همچون تنور گرم مشو از پی شکم
تو مست خواب غفلتی و از برای تو
ایزد فکنده خوان کرم در سپیده دم.؟
|| خوار. ذلیل. فروتن. متواضع :
دبیریست از پیشه ها ارجمند
وزو مرد افکنده گردد بلند.فردوسی.
آلت حشمت چندان و تواضع چندان
آری افکنده بود شاخ که بیش آرد بار.
عثمان مختاری.
دلم دردمندست یاری برافکن
بر افکندهء خود نظر بهتر افکن.خاقانی.
تو خاکی... افکنده باش تا که همه نبات از تو روید.. در این جهان خاموش و افکنده باش تا در تو امید آنجهانی قرار گیرد. (کتاب المعارف). افکندهء خود را بربایدداشت. (مرزبان نامه).
درود خدا باد بر بنده ای
که افکنده شد با هر افکنده ای.نظامی.
نظامی هان و هان تا زنده باشی
چنان خواهم چنان کافکنده باشی.نظامی.
|| کشته. مقتول :
ز افکنده گیتی بر آن گونه گشت
که کرکس نیارست بر سر گذشت.فردوسی.
بدو گفت فردا بدین رزمگاه
ز افکنده موران نیابند راه.فردوسی.
از افکنده شد روی هامون چو کوه
ز گرزش شدند آن دلیران ستوه.فردوسی.
صف خیل ایران پراکنده کرد
کجا تاخت هامون پر افکنده کرد.
(گرشاسب نامه).
که و دشت از افکنده بد ناپدید
گریزنده کس رو بیک جا ندید.
(گرشاسب نامه).
آن نازنینان زیر خاک افکندهء چرخند پاک
ای بس که نالی دردناک ار یاد ایشان آیدت.
خاقانی.
|| محذوف. (یادداشت مؤلف). || شکارشده :
کدام آهو افکنده خواهی بتیر
که ماده جوانست و همتاش پیر.فردوسی.
|| بخم. (یادداشت مؤلف) :
از خجلت بالای تو در هر چمن و باغ
افکنده سر سرو و سپیدار شکسته.سوزنی.
|| آویخته. فروهشته : آنجا طبلی دید [ روباه ]در پهلوی درختی افکنده. (کلیله و دمنه). || (اِ) فضله. پیخال. مدفوع. (یادداشت مؤلف) :آلت حرب تغدری افکنده اوست. (حبیب السیر).
- افکنده تر؛ افتاده تر :
بدان هرکه بالاتر فروتر
کسی کافکنده تر گستاخ روتر.نظامی.
- افکنده داشتن تن؛ تواضع کردن. افتادگی کردن :
طریقت جز این نیست درویش را
که افکنده دارد تن خویش را.
سعدی (بوستان).
- افکنده سر؛ شرمنده. خجلت زده :
از پیش این رئیس نکوکار پاکزاد
افکنده سر چو خائن بدکار میروم.خاقانی.
پیش سریر سلطان استاده تاجداران
چون ناشکفته لاله افکنده سر سراسر.
خاقانی.
- افکنده سم.؛ رجوع به همین ماده شود.
- سرافکنده؛ شرمنده. خجالت زده. متواضع :
اگر برده گیرد سرافکنده ایم
وگر جفت سازد همان بنده ایم.نظامی.
سرافکنده در پایهء بندگی
نمودش نشان پرستندگی.نظامی.
و رجوع به مادهء سرافکنده شود.