افغان

[اَ] (اِ) فریاد. (میرزاابراهیم). فریاد و زاری. (آنندراج) (انجمن آرای ناصری) (مجمع الفرس) (برهان) (شعوری). فریاد. زاری. فغان. (ناظم الاطباء). فریاد. فغان. (شرفنامهء منیری). ناله. (غیاث اللغات). فریاد و غوغا. (مؤید). فریادی از دردی یا مصیبتی. (شاید مرکب است از (اَ) حرف ندا و فغان جمع فغ، یعنی ای خدایان. مانند: آمین عربی که خواندن آمن خدای مصریان است). (یادداشت مؤلف). زاری. ناله. (فرهنگ فارسی معین) :
گر جهل ترا درد کردی از تو
بر گنبد گردان رسیدی افغان.
ناصرخسرو.
از خواندن چیزی که بخوانی و ندانی
هرگز نشود حاصل چیزیت جز افغان.
ناصرخسرو.
من هم از باد سر بدرد سرم
ابرم از باد باشد افغانم.خاقانی.
ز بس کاورد درد چشمش بافغان
گلوی خراشیده ز افغان نماید.خاقانی.
در طواف کعبهء جان ساکنان عرش را
چون حلی دلبران در رقص و افغان دیده اند.
خاقانی.
گرچه ز افغان مرا با تو زبان موی شد
در همه عالم منم موی شکاف از زبان.
خاقانی.
خاقانیا دلت را ز افغان چه حاصل آید
چون دل نیافت داور ز افغان چه خواست گویی.
خاقانی.
هزارت مشرف بی جامگی هست
بصد افغان کشیده سوی تو دست.نظامی.
ز بس خنده که شهدش بر شکر زد
بخوزستان شد افغان طبرزد.نظامی.
کزان پیش کافغان برآرد خروس
برآید ز لشکرگه آواز کوس.نظامی.
نماند جانور از وحش و طیر و ماهی و مور
که بر فلک نشد از بیمرادی افغانش.(گلستان).
بهر سو بلبل عاشق در افغان
تنعم از میان باد صبا کرد.حافظ.
افغان ز تو شوخ نامسلمان افغان
افغان ز تو آفت دل و جان افغان
افغان بچه ای در دل تو رحمی نیست
از دست فغانی بچه افغان افغان.
؟ (از آنندراج).
- در افغان بودن؛ در ناله و زاری بودن. نوحه سرایی کردن.
- افغان از دل برآمدن؛ از دل نالیدن :
برآمد هر شب افغان از دل زار
چو روز موسی عمران فروشد.خاقانی.
- به افغان آوردن؛ به ناله درآوردن :
ز بس کاورد درد چشمش به افغان
گلوی خراشیده ز افغان نماید.خاقانی.