افسار

[اَ] (اِ) چیزی را گویند که از چرم و جز آن سازند و بر سر اسب و سایر ستور زنند و رسنی به آن بند کرده باخیه بندند و این رسن را دنبالهء افسار گویند. (ناظم الاطباء). مِقوَد. (نصاب الصبیان). عصام. جریر. (از منتهی الارب). چیزی که بر چاروا زنند. فسار. (یادداشت مؤلف). ریسمانی که بدان اسب را بسته میکشند، بهندی باگ دور گویند. (غیاث اللغات). بند اسب و غیره. (فرهنگ شعوری). افسار اسب و اشتر. (انجمن آرا). نخته. (در تداول قزوین). آنچه اسبان می بندند و فسار [ بی همزه ] نیز نامند. (شرفنامهء منیری). آنچه بدان اسب بندند و زفانگویا نوشته بدانچه لسان می بندند و عوام نخته گویند. (مؤید) :هزار شتر آوردند، دویست با پالان و افسارها ابریشمین، دیباها درکشیده بر پالان و جوال سخت آراسته. (تاریخ بیهقی ص425).
خصم اشتردل تو گر خر نیست
از چه رو افسرش شده ست افسار.
خسروانی.
از قول و فعل زین و لگامش نهم
افسار او ز حکمت لقمان کنم.ناصرخسرو.
پای ببندش برسنهای پند
حکمت را بر سرش افسار کن.ناصرخسرو.
همه افسار بدادند بنعمان تو بکوش
بخرد تا مگر افسار بنعمان ندهی.
ناصرخسرو.
دیو هوی سوی هلاکت کشید
دیو هوی را مده افسار خویش.ناصرخسرو.
بر افسر شاهان جهانم بودی فخر
گر پاردم مرکبش افسار منستی.
سنائی (از آنندراج).
افسری کش نه دین نهد بر سر
خواه افسر شمار خواه افسار.سنائی.
ناید بهیچ حال ز افسار افسری.وطواط.
ز افسار خرش افسر فرستم
بخاقان سمرقند و بخارا.خاقانی.
ز هر سو کشان زنگیی چون نهنگ
بگردن در افسار یا پالهنگ.نظامی.
همان ختلی خرام خسروانی
سرافسار زر و طوق کیانی.نظامی.
هرکرا در سر نباشد عشق یار
بهر او پالان و افساری بیار.شیخ بهائی.
- افسار سر خود؛ مهارگسسته. خلیع العذار. (یادداشت مؤلف).
- افسار سر خود بار آمدن؛ بی تربیت و مربی و مؤاخذه و بازپرس از کودکی بجوانی رسیدن. لاابالی بار آمدن. بی اعتنا بودن بقانون و آداب. (از یادداشتهای مؤلف).
- افسارش را سر خودش زدن؛ با اینکه لایق و سزاوار نیست او را مطلق العنان و مختار کارهای خود او ساختن. (یادداشت مؤلف).
- بی افسار؛ سر خود. بی بندوبار. افسارگسیخته.
- بی افسار آب خوردن؛ سر خود بودن. بی مربی و بدون تربیت بودن.
- بی افسار آب خورده؛ بی تربیت. سر خود. لاابالی. افسارگسیخته. رجوع به فسار و ترکیبات آن شود.
- امثال: شتر را گم کرده پی افسارش میگردد.
خر پیر و افسار رنگین