افتاده

[اُ دَ / دِ] (ن مف/نف) عاجز. (برهان) (ناظم الاطباء). کنایه از عاجز و زبون گردیده باشد. (آنندراج) (انجمن آرای ناصری) : یکی گفت چرا شب نماز نمیکنی؟ گفت مرا فراغت نماز نیست من گرد ملکوت می گردم و هر کجا افتاده ای است دست او میگیرم یعنی کار اندرون خود می کنم. (تذکره الاولیاء عطار). || واقع شده. (مؤید).
- کارافتاده؛ در کار واقع شده. آزموده :
ز کارافتاده بشنو تا بدانی.سعدی.
|| کم رو. (فرهنگ فارسی معین). محجوب. (یادداشت مؤلف). || ساقط شده. (ناظم الاطباء). ساقط. محذوفِ بیاض. (یادداشت مؤلف): در وسط این کتاب یکی صفحه افتاده دارد. (یادداشت مؤلف).
- افتاده داشتن؛ خرم در کتاب و مانند آن. (یادداشت مؤلف).
|| زبون گردیده. (برهان) (ناظم الاطباء). زبون. (فرهنگ فارسی معین). بیچاره. عاجز. (یادداشت مؤلف) :
چو خورد شیر شرزه در بن غار
باز افتاده را چه قوت بود.سعدی.
افتادهء تو شد دلم ای دوست دست گیر
در پای مفکنش که چنین دل کم اوفتد.
سعدی.
|| گسترده. پهن شده. انداخته شده.
-امثال: سفرهء نیفتاده یک عیب دارد، افتاده هزار عیب؛ این کنایه است از اینکه کاری را که مرد بکمال نتواند کرد بهتر آنکه آن کار نکند. (از امثال و حکم دهخدا).
|| ضد خاسته. (مؤید). پرت شده. زمین خورده. (فرهنگ فارسی معین) :
فقیهی بر افتاده مستی گذشت
بمستوری خویش مغرور گشت.سعدی.
گرفتم کز افتادگان نیستی
چو افتاده بینی چرا ایستی.سعدی.
خبرت نیست که قومی ز غمت بیخبرند
حال افتاده نداند که نیفتد باری.سعدی.
صید اوفتاد و پای مسافر بگل بماند
هیچ افتدت که بر سر افتاده بگذری.سعدی.
ره نیکمردان آزاده گیر
چه استاده ای دست افتاده گیر.سعدی.
- بارافتاده؛ آنکه بارش بزمین ماند. آنکس که بار او بر مرکب بسته نشده :
یار بارافتاده را در کاروان بگذاشتند
بیوفا یاران که بربستند بار خویش را.
سعدی.
|| متواضع. (مؤید). فروتن و متواضع. (فرهنگ فارسی معین): اشباع این که اوفتاده است دلالت تمام است بر ضم یکم. یعنی متواضع. (شرفنامهء منیری). فروتن. خاضع :
کاین دو نفس با چو تو افتاده ای
خوش نبود جز بچنان باده ای.نظامی.
گر در دولت زنی افتاده شود
از گره کار جهان ساده شود.نظامی.
اگر زیردستی بیفتد رواست
زبردست افتاده مرد خداست.سعدی.
|| ساکت و آرام. سر بزیر. (یادداشت مؤلف). بی شرارت و شراست. سرافکنده. (یادداشت مؤلف): بچهء افتاده ایست. جوان افتاده ایست. (یادداشت بخط مؤلف) :
سعدی افتاده ایست آزاده
کس نیاید بجنگ افتاده.سعدی.
|| سقط شده. (مؤید) (ناظم الاطباء). ازپادرآمده و سقط شده. (فرهنگ فارسی معین). سقط و خراب شده. (برهان) (ناظم الاطباء) :
همان خرد کودک بدان جایگاه
شب و روز افتاده بد بی پناه.فردوسی.
محمودیان این حدیث ها بشنودند سخت غمناک شدند و در حیلت افتادند تا افتاده برنخیزد. (تاریخ بیهقی ص 235). مردمان زبان فرا بوسهل گشادند که زده و افتاده را توان زد و انداخت، مرد آنست که گفته اند العفو عند القدره، بکار تواند آورد. (تاریخ بیهقی ص 177).
گر این صاحب جهان افتادهء تست
شکاری بس شگرف افتادهء تست.نظامی.
مروت نباشد بر افتاده زور
برد مرغ دون دانه از پیش مور.سعدی.
افتاده که سیل درربودش
ز افسوس نظارگی چه سودش.امیرخسرو.
برف افتاده. پس افتاده. پیش افتاده. بدافتاده. دل افتاده. دورافتاده. (آنندراج). و رجوع به افتاده شود. ج، افتادگان. (فرهنگ فارسی معین).