اشکنه

[اِ کَ نَ / نِ] (اِ) چین و شکن :
فتنه رخش نرگس بیمار هم
اشکنهء زلف بخروار هم.
امیرخسرو (از فرهنگ نظام)(1).
چین و شکن اندام. (ناظم الاطباء) (برهان). شکن زلف و جز آن. خسرو گوید: اشکنهء زلف بخروار هم. (رشیدی) (شعوری). چین و شکن. (انجمن آرا). چین و شکنج اندام و غیره... چین و شکنج.... (جهانگیری). || نام نوائی است از موسیقی :
مطربان ساعت بساعت بر بنای زیر و بم
گاه سروستان زنند امروز و گاهی اشکنه.
منوچهری.
نوائی از موسیقی. (ناظم الاطباء) (برهان) (رشیدی) (انجمن آرا) (آنندراج) (جهانگیری) (شعوری). || نام خورشی است پرآب که از روغن و آب و سبزی خشک و کشک و غیره میپزند. (فرهنگ نظام). در تداول خراسان، اشکنه انواع گوناگون دارد از قبیل اشکنهء آب (قرمه و روغن و تخم مرغ و پیاز)، اشکنهء شیره (روغن و شیرهء انگور)، اشکنهء قروت (روغن و کشک) و غیره که در زمرهء غذاهای فوری است. نان خورشی که از آرد و پیاز و روغن سازند و در آن تخم مرغ شکنند. (ناظم الاطباء). نانی باشد که در آبگوشت ریزه کن ند. (برهان). ترید که بعربی ثرید گویند. (رشیدی). نانی است که در آب گوشت ریزه کنند و بعربی آنرا ثرید گویند. (انجمن آرا) (آنندراج) :
خورده مانند غم آشوبان
ازلی اشکنهء غم خوبان.
ملامنیر (از آنندراج).
آب گرمی است از گوشت یا غیر آن که نامرادان نان را بدان ریزه کنند و خورند. (لغت محلی شوشتر نسخهء کتابخانهء مؤلف). نانی بود که در آبگوشت ریزه نمایند :
بر یمینت چه بود اشکنه و بورانی
بر یسارت چه بود نان و پنیر و ریچال.
بسحاق اطعمه (از شعوری) (از جهانگیری).
پیازو. پِه پیاز. آب گوشت مخصوص. ثُرده. ثرد. مثرد. ثریده. ثروده. اُثرُدان. صَیِّغه. مریس. (منتهی الارب): ثرید اَنْبَجانی؛ اشکنهء گرم. ثریده دَکْناء؛ اشکنهء بسیارتوابل. رَقْطاء؛ اشکنهء بسیارروغن. وَخیز؛ اشکنهء شهد. (منتهی الارب).
-امثال: اول کاسه و اشکنه. (امثال و حکم).
|| قسمی از پیوند زدن درخت میوه است به این طور که ساق درختی را قطع و منشق کرده شاخهء نازک درخت دیگری را در آن شقاق جا دهند و قدری خاک بر روی آن میریزند تا نمو کند و ثمر دهد. (فرهنگ نظام). در تداول خراسان و شمال، این نوع پیوند را اسکنه به سین خوانند. || برمهء نجاران. و آن بسین مهمله هم آمده است. (آنندراج).
(1) - این بیت در آنندراج ذیل اشکنه به منوچهری نسبت داده شده است.