یکسره

[یَ / یِ سَ رَ / رِ] (ص نسبی، ق مرکب) مجرد. تنها. منفرد و بدون همسر. (ناظم الاطباء). || تنها برای یک سر. برای رفتن تنها بی بازگشت. مقابل دوسره. (یادداشت مؤلف). || کاملاً. بالمره. (یادداشت مؤلف) :
یا دوستی صادق یا دشمنی ظاهر
یا یکسره پیوستن یا یکسره بیزاری.
منوچهری.
|| یک طرفه. یک طرفی. فیصله یافته. تمام شده.
- یکسره شدن؛ پایان یافتن و بر کسی قرار گرفتن کار :
نوشتند نامه به هر کشوری
به هر نامداری و هر مهتری
که شد ترک و چین شاه را یکسره
به آبشخور آمد پلنگ و بره.فردوسی.
- یکسره کردن؛ به نحوی خاتمه دادن کاری را: با شمشیر دوسره کار را یکسره کنیم. (یادداشت مؤلف). قطع و فصل کردن. به انجام رساندن. از حالت بلاتکلیفی درآوردن.
|| یک بارگی. (ناظم الاطباء). یک باره و یک بارگی. (آنندراج) (برهان). یکسر. یکرهه. تماماً. از سر تا بن. سراسر. سرتاسر. از ابتدا تا انتها. (یادداشت مؤلف) :
گل صدبرگ و مشک و عنبر و سیب
یاسمین سپید و مورد به زیب
این همه یکسره تمام شده ست
نزد تو ای بت ملوک فریب.رودکی.
کمان گروههء زرین شده محاقی ماه
ستاره یکسره غالوکهای سیم اندود.
خسروانی.
جهان را کند یکسره زیر پی
بباشد سزاوار دیهیم کی.دقیقی.
عنان را بپیچید بر میسره
زمین شد چو دریای خون یکسره.
فردوسی.
همه یکسره نیز جنگ آوریم
بدو دشت پیکار تنگ آوریم.فردوسی.
جهانی پر از داد شد یکسره
همی روی برگاشت گرگ از بره.فردوسی.
چو نان را بخوردن گرفت اردشیر
بیامد همانگه یکی تیز تیر
نشست اندر آن پاک فربه بره
که تیر اندر آن غرق شد یکسره.فردوسی.
شکر جست و بادام و مرغ و بره
که آرایش خوان کند یکسره.فردوسی.
بیاراست با میمنه میسره
تو گفتی زمین کوه شد یکسره.فردوسی.
دشوار جهان گشته بر او یکسره آسان
و آسان جهان بر دل بدخواهش دشوار.
فرخی.
دگر نخواهم گفتن همی سرود و غزل
که رفت یکسره(1) مقدار و قیمت سرواد.
لبیبی.
گرد کردند سرین محکم کردند رقاب
رویها یکسره کردند به زنگار خضاب.
منوچهری.
در این بیم بودند و غم یکسره
که گشتاسب زد ویله ای از دره.اسدی.
فکندندشان تن به ره یکسره
سرانْشان زدند از بر کنگره.
اسدی (گرشاسب نامه ص227).
کار جهان همچو کار بیهش و مستان
یکسره ناخوب و پر ز عیب و عوار است.
ناصرخسرو.
هرگز ملکی ملک به بیگانه نداده ست
شو نامهء شاهان جهان یکسره برخوان.
ناصرخسرو.
از دیدن دگردگر آیینش
دیگر شده ست یکسره آیینم.ناصرخسرو.
خلق همه یکسره نهال خدایند
هیچ نه برکن از این نهال و نه بشکن.
ناصرخسرو.
میش و بز و گاو و خر و پیل و شیر
یکسره زین جانور اندر بلاست.
ناصرخسرو.
دشمن عدلند و ضد حکمت اگرچند
یکسره امروز حاکمند و معدل.
ناصرخسرو.
چونکه به جای تو در این چرخ پیر
خلق به جان یکسره ناایمن است.
ناصرخسرو.
به درگاه ما یکسره سر نهید
هلاک سر خویش بر در نهید.نظامی.
|| مستقیماً. مستقیم. (یادداشت مؤلف) :
بدین سان گرانمایه های سره
فرستاد با قاصدی یکسره.نظامی.
|| دو دوست که دارای یک فکر و اندیشه باشند. || یک باره و یک دفعه. (ناظم الاطباء). || نقشه ای از نقشه های قالی. (یادداشت مؤلف). || در بیت زیر ترکیب یکسره شدن ظاهراً به معنی همدست شدن و برابر شدن آمده است. یکی شدن. یکسان شدن (در عمل و کار) :
آنچه دزدان را رای آمد بردند و شدند
بُد کسی نیز که با دزد همی یکسره شد.
لبیبی (از تاریخ بیهقی).
|| همگی. جملگی. همه. بدون استثناء. (یادداشت مؤلف) :
همه یکسره کدخدای دهید
زن و مرد بر مهتران بر مهید.فردوسی.
سپه یکسره دست برداشتند
نیایش از اندازه بگذاشتند.فردوسی.
سپه یکسره پیش سام آمدند
گشاده دل و شادکام آمدند.فردوسی.
یکسره میره همه باد است و دم
یکدله میره همه مکر و مری ست.
حکیم غمناک.
بهانه قضا و قدر دان و بس
همه بیش و کم یکسره در قضاست.
ناصرخسرو.
آنها کجا شدند و کجا اینها
زین بازپرس یکسره دانا را.ناصرخسرو.
آزاد و سرفرازی چون سرو غاتفر
بر خواجه زادگان سمرقند یکسره.سوزنی.
زانکه جهان یکسره گردد خراب
گر ببری سلسلهء آسمان.خاقانی.
هر سر مه به برج تو بچهء نو برآورد
یکسره برج او شود قصر دوازده دری.
خاقانی.
دور فلکی یکسره بر منهج عدل است
خوش باش که ظالم نبرد راه به منزل.
حافظ.
(1) - ن ل: یکرهه، و در این صورت شاهد این کلمه نیست.