یکدل

[یَ / یِ دِ] (ص مرکب) متفق و متحد و یک جهت و هم خیال و هم نیت و هم قصد و موافق. (ناظم الاطباء). متحدالقول. صمیمی. مصافی. هم عقیده. همداستان. یک زبان. (یادداشت مؤلف) :
دوستانی مساعد و یکدل
که توان گفت پیش ایشان راز.فرخی.
چاکر یکدل و از شهر تو و از کف تو
یافته نعمت و از جاه تو با جاه و خطر.
فرخی.
خوشا با رفیقان یکدل نشستن
به هم نوش کردن می ارغوانی.فرخی.
رادمرد و کریم و بی خلل است
راد و یک خوی و یکدل و یکتاست.فرخی.
همیشه تا که نبوده ست چون دورو یکدل
چنان کجا نبود مرد پارسا چو مرای.فرخی.
از رضای او نتابند و مر او را روز جنگ
یکدل و یک رای باشند و موافق بنده وار.
فرخی.
با دوستان شاه جهان خواجه یکدل است
با دشمنان او همه ساله دلش دوتاست.
فرخی.
بر کف دست نهم یکدل و یک رایت
وانگه اندر شکم خویش دهم جایت.
منوچهری.
یکدل و یکتا خواهم که بوی جمله مرا
وانکه او چون تو بود یکدل و یکتا نشود.
منوچهری.
ز شایسته رفیقان دور گشته
ز یکدل دوستان مهجور گشته.
(ویس و رامین).
با خِرَد باش یکدل و همبر
چون نبی با علی به روز غدیر.ناصرخسرو.
بدگوهر لئیم ظفر همیشه یکدل و ناصح باشد تا به منزلتی که امیدوار است برسد. (کلیله و دمنه).
باش یکدل که هرکه یکدل نیست
درجه اش را ز یک به ده نکنند.خاقانی.
کاش در عالم دو یکدل دیدمی
تا دل از عالم بر آن دل بستمی.خاقانی.
در وقت تحفه ای و هدیه ای که بابت معشوق یکدل و محبوب یکتا بود راست کرد. (سندبادنامه ص288).
همه یکدل چو نار یکدانه
گرچه صد دانه از یکی خانه.نظامی.
مرا نصرت ایزدی حاصل است
که رایم قوی لشکرم یکدل است.نظامی.
قاضی را نصیحت یاران یکدل پسند آمد. (گلستان).
بگفت ار نهی با من اندر میان
چو یاران یکدل بکوشم به جان.سعدی.
کسی برگرفت از جهان کام دل
که یکدل بود با وی آرام دل.سعدی.
نه طریق دوستان است و نه شرط مهربانی
که به دوستان یکدل سردست برفشانی.
سعدی.
خوش آمد نیست سعدی را در این زندان جسمانی
اگر تو یکدلی با او چو او در عالم جان آی.
سعدی.
دو نوبت زن ار یافتی یکدلی
نباشد چو تو در جهان مقبلی.نزاری قهستانی.
دو دوست با هم اگر یکدلند در همه کار
هزار طعنهء دشمن به نیم جو نخرند.ابن یمین.
به سبب آنکه همه یکدل و یک زبان باشند. (تاریخ قم ص252). یعنی بعد از آنکه همه یکدل و یک زبان بودند هرکسی از ایشان رایی و اختلافی و اختیاری گرفت. (تاریخ قم ص164).
یکدل و یک جهت و یک رو باش
وز دورویان جهان یکسو باش.جامی.
چون دو برگ سبز کز یکدانه سر بیرون کنند
یکدل و یک روی در نشو و نما بودیم ما.
صائب.
- یکدل شدن؛ موافق و یک جهت شدن. یک رو و یک رنگ شدن. هم خیال و هم نیت شدن. هم عقیده شدن :
بدیشان چنین گفت یکدل شوید
سخن گفتن هرکسی مشنوید.فردوسی.
ز شاهان هرکه با تو دوستی پیوست و یکدل شد
به جاه تو مخالف را به چاه انداخت از ایوان.
فرخی.
مباش ایمن که با خوی پلنگ است
کجا یکدل شود آخر دورنگ است.نظامی.
تو با دوست یکدل شو و یک سخن
که خود بیخ دشمن برآید ز بن.سعدی.
تو شمع انجمنی یک زبان و یکدل شو
خیال و کوشش پروانه بین و خندان باش.
حافظ.
- یکدل کردن؛ متحد و موافق کردن : لشکری که دلهای ایشان بشده بود و مرده، به تحسین پادشاهانه همه را زنده و یکدل و یکدست کرد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص385).
|| جازم. مصمم در عزم. منجز. مقابل دودل و دودله. (یادداشت مؤلف) :
به مهمان چنین گفت کای شاه فش
بلنداختر و یکدل و کینه کش.فردوسی.
بدیدم چو یکدل دو اندیشه کرد
ز هر دو برآورد ناگاه گرد.فردوسی.
همی بود یکدل پر از کین و درد
بدان گه که خورشید شد لاجورد.فردوسی.
تو تا برنشستی به زین نبرد
نبودی مگر یکدل و پاکمرد.فردوسی.
چون روز شود خصمی سخت شوخ و گربز پیش خواهد آمد و لشکری یکدل دارد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص35).
هفت فلک به خدمتش یکدل و تا ابد زده
چارملک سه نوبتش در دو سرای ایزدی.
خاقانی.
تویی کز من همیشه غافلی تو
به عشق شاه خسرو یکدلی تو.نظامی.
فرید یکدلت را یک شکر ده
که در صاحب نصابی او حقیر است.عطار.
میی خور کز سر دنیا توانی خاستن یکدل
نه آن ساعت که هشیارت کند مخمور بنشینی.
سعدی.
- یکدل و یک تن؛ یکدل و یک تنه. موافق. همرای :
همه شهر ایران تو را دشمنند
به پیکار تو یک دل و یک تنند.فردوسی.
سواران که در میمنه با منند
همه جنگ را یکدل و یک تنند.فردوسی.
- یکدل و یک تنه؛ یکدل و یک تن. متحد. موافق :
فریبرز کاوس بر میمنه
سپاهی همه یکدل و یک تنه.فردوسی.
بیاراست با میسره میمنه
سپاهی همه یکدل و یک تنه.فردوسی.
سپاهی فرستاد بر میمنه
گرانمایه و یکدل و یک تنه.فردوسی.
سراسر بگفت آنچه رفت از بنه
که بود اندر آن یکدل و یک تنه.فردوسی.
- یک دل و یک جهت؛ بی تردید. مصمم. (یادداشت مؤلف).
- یک دل و یک جهت شدن؛ در همه چیز با هم متفق شدن و متحد گشتن و اتفاق کردن. (ناظم الاطباء).
- یکدل و یک زبان؛ یکروی. که دل و زبانش یکی است :
برادر بدش یکدل و یک زبان
از او کهتر آن نامدار جهان.فردوسی.
کنون داستان گوی در داستان
از آن یکدل و یک زبان راستان.فردوسی.
چو نزدیک نوشین روان آمدند
همه یکدل و یک زبان آمدند.فردوسی.
- یک دل و یک نهاد؛ صمیمی. صادق :
چو خسرو که دارد ز هرمز نژاد
ابا قیصر او یک دل و یک نهاد.فردوسی.
یکی پرهنر مرد با شرم و داد
به آزادگی یکدل و یک نهاد.فردوسی.
نبیره یْ فریدون و پور قباد
دو جنگی بود یکدل و یک نهاد.فردوسی.
و رجوع به همین ترکیب در ذیل یک نهاد شود.
|| آنکه در عقیده اش خلل نباشد. معتقد. مؤمن :
چو خرسند گشتی به داد خدای
توانگر شوی یکدل و پاک رای.فردوسی.
بپوشید زربفت چینی قبای
همه یکدلانید و پاکیزه رای.فردوسی.
هنر نزد ایرانیان است و بس
ندارند شیر ژیان را به کس
همه یکدلانند و یزدان شناس
به نیکی ندارند از بد هراس.فردوسی.
فرستید هرکس که دارید خویش
که باشند یکدل به گفتار و کیش.فردوسی.
که با موبد یکدل و پاک رای
زدیم از بد و نیک ما پاک رای.فردوسی.