ویتامین

(فرانسوی، اِ)(1) (از: ویتا، زندگی، لاتینی + مین = منبع، فرانسوی) (اصطلاح پزشکی) ماده ای که به مقدار بسیار کم وجودش برای رشدونمو و نگهداری و اعمال و اعضای بدن ضروری است و فقدانش موجب بروز اختلالات مخصوص می گردد. چون بدن قادر به تهیه و ساختن ویتامین نیست علیهذا بایستی از خارج ضمن سایر غذاها به بدن برسند. امراض ناشی از فقدان ویتامین را آویتامینوز(2) گویند. (فرهنگ فارسی معین). موادی که انسان و سایر حیوانات قادر به ساختن آنها نیست و وجودشان ولو به مقدار بسیار کم (در حدود1برای رشد و نگهداری و بالاخره اعمال اعضای بدن لازم است. ویتامین ها را برحسب محلول بودن آنها در روغن یا در آب به دو دسته تقسیم می کنند و تعداد هر دسته را با حروف الفبای فرانسه نام گذاری کرده اند:
الف) ویتامین های محلول در چربی:
1- ویتامینA: این ویتامین عامل نمو بدن و عامل ضد خشکی قرنیهء چشم است. کم شدن یا فقدان این ویتامین در نزد انسان ابتدا منجر به شب کوری و بعداً مبدل به خشکی قرنیهء چشم و کوری کامل می شود. این ویتامین در هویج و زردهء تخم مرغ و شیر و سبزی ها و چربیهای حیوانی (کره، روغن، کبد ماهی مورو) به مقدار زیاد موجود است. فقدان ویتامینA در بدن سبب کم شدن گلبولهای قرمز و پلاکت ها و خراب شدن نسج پوششی و شاخی بدن نیز می شود و ضایعات عصبی نیز می دهد. ویتامینA از یک مادهء رنگی موسوم به کاروتن(3) به فرمول C40 H56 مشتق است و احتیاج روزانهء انسان به ویتامینA در حدود 5/0 میلی گرم است.
2- ویتامینD: عمل این ویتامین در بدن، آهکی کردن استخوان هاست و فقدان آن در بدن سبب بیماری نرمی استخوانها(4) می شود. این ویتامین متابولیسم(5) آهک و فسفر را در بدن (خون، استخوان، دندان) تنظیم میکند و نسبت چحمی کند. مقدار مورد احتیاج ویتامین Dروزانه معادل با 1استرول(6) گیاهی موسوم به ارگوسترول(7) بر اثر نور آفتاب و مخصوصاً اشعهء ماوراء بنفش تبدیل به ماده ای می شود موسوم به کالسیفرول(8) که دارای خاصیت ضد راشیتیسم بوده و دارای ویتامین D2می باشد. ویتامینD در گوشت و زردهء تخم مرغ و شیر و کره و روغن کبد ماهی مورو همراه ویتامینAو روغن نارگیل به تنهایی یافت میشود.
3- ویتامینE: این ویتامین باعث نمو کار اعضای تناسلی و عمل توالد و تناسل می شود. فقدان آن در حیوان نر سبب کوچک شدن بیضه ها و در حیوان ماده باعث عقیم شدن آن می شود. حیوان آبستن بر اثر فقدان آن سقط میکند و اختلالات عصبی و عقلانی می دهد. این ویتامین در جوانهء گندم و ذرت و برگ کاهو و کلم و شبدر وجود دارد و عامل شیمیایی آن موسوم به آلفاتوکوفرول(9) است. مقدار مورد احتیاج آن روزانه یک میلی گرم است.
4- ویتامینK: این ویتامین عامل ضد خونریزی است و فقدانش با یرقان ارتباط دارد. فقدان این ویتامین زمان انعقاد خون را خیلی طولانی می کند. عمل ویتامین Kدرست شدن پروترومبین(10) خون به میزان طبیعی در کبد است. برای جذب این ویتامین وجود صفرا در روده ضروری است. در یرقان انسدادی علت خونریزی کمبود و یا فقدان جذب ویتامین Kاز روده هاست چون صفرا برای جذبش لازم است. این ویتامین در برگ بلوط و اسفناج و کلم و توت فرنگی و گوجه فرنگی و روغنهای نباتی و روغن کبد خوک بیشتر وجود دارد.
ب) ویتامین های محلول در آب:
1- ویتامینB1، این ویتامین را آمریکایی ها ویتامین F نیز می نامند و به آنورین(11) و تیامین(12) نیز موسوم است. این ویتامین برای جلوگیری و درمان مرض بری بری(13) میباشد. این مرض یک نوع فلجی است که از پاها شروع می شود و بعد به دست ها سرایت می کند و اگر بیماری طول بکشد فلج به عضلات سینه و دیافراگم(14) هم میرسد. این بیماری در نزد مرغها بر اثر تغذیه با برنج پوست کنده تولید می شود. کازیمیر فونک(15)از پوست برنج این ویتامین را به دست آورد. در کاهو و کلم و اسفناج و سیب زمینی و گوشت تازه و پوست برنج و سبوس گندم و جو و پرتقال و گوجه فرنگی این ویتامین یافت میشود. مخمر آبجو نیز به مقدار زیاد دارای این ویتامین است. در اشخاص بالغ این ویتامین عامل حمایت و تعادل سلسلهء اعصاب و ضد اوجاع عصبی است. مقدار موردلزوم روزانهء آن 5/1 میلی گرم است.
2- ویتامینB2: این ویتامین به نام لاکتوفلاوین(16) نیز موسوم است و در نمو حیوانات جوان مؤثر است و فقدان آن سبب اختلال سوخت گلوسیدها و توقف نمو می شود. ویتامین B2در متابولسیم آهن و تنفس سلولی نیز دخالت دارد. سابقاً گمان میکردند که فقدان ویتامینB2 تولید مرضی به نام پلاگر(17) می کند ولی در سنوات اخیر معلوم شد که مرض پلاگر مربوط به فقدان ویتامین دیگری موسوم به ویتامینppمی باشد. ویتامین B2در زرده و سفیدهء تخم مرغ و شیر و جگر و سبزیجات و گل کلم و برگ چغندر و جوانه های غلات و مخمر آبجو و اسفناج همراه با ویتامین B1می باشد. مقدار موردلزوم روزانهء آن نیز 5/1 میلی گرم است. در مواد مختلف همراه ویتامینB2همیشه چند عامل ویتامین دیگر نیز موجود است.
3- ویتامینB6: این ویتامین به نام آدرمین و پیریدوکسین نیز موسوم است. فقدانش سبب جراحات جلدی، ریزش موها و خراشهای پوست بدن است. عمل این ویتامین در متابولیسم انساج و در تولید گلبولهای قرمز خون است. این ویتامین در گوشت ماهی و جگر و مخمر آبجو و پوست برنج و سبوس گندم و جو فراوان است. مقدار موردلزوم روزانهء آن 2 میلی گرم است.
4- ویتامینB4: این ویتامین به نام آدنین(18)نیز موسوم است و در نگهداری و تعادل مقدار گلبولهای سفید چندهسته مؤثر است.
5- اسید پانتوتنیک: این ماده در اکثر انساج حیوانی و گیاهی وجود دارد و در متابولیسم انساج مؤثر است. فقدانش سبب ناراحتی های کبدی و التهابات مجاری تنفسی و التهابات معده و روده می شود و به علاوه فقدانش مواد رنگی موها را از بین می برد.
6- ویتامینH: این ویتامین به نام پیوتین نیز موسوم است و بیشتر در زردهء تخم مرغ موجود است و در پوست برنج و مخمر آبجو و کبد و قلوه و مغز فراوان است. عمل این ویتامین در برابر آلبومین سفیدهء تخم مرغ متوقف می شود. فقدان این ویتامین موجب پیدایش ضایعات پوستی (به صورت فلس های خشک) و تولید زخم روی زبان و پیدایش لکه های رنگی قرمز یا خاکستری بر روی پوست می شود. مقدار مورد احتیاج روزانهء آن 1/0 میلی گرم است.
7- ویتامینB12: این ویتامین در کم خونی ها مؤثر است و ترکیب آن با اسید فولیک که به اسامی مختلف است در رفع کم خونی ها خیلی مفید و در عصارهء جگر زیاد است. مقدار مورد احتیاج روزانهء آن 10 تا 50 گاما می باشد.
8- ویتامین B15: ویتامینی است که به تازگی کشف شده و هنوز اختصاصاتش به خوبی شناخته نشده اند.
9- ویتامینPp: این ویتامین در سال 1937م. به طور خالص تهیه شد و ضد مرض پلاگر است. فقدان آن درد مفاصل و عوارض جلدی (پلاگر) تولید می کند که در آن پوست ابتدا قرمز می شود و بعداً تاول زده و زخم می شود و به علاوه نوعی جنون تولید می کند. این ویتامین در زردهء تخم مرغ و گوشت و جگر و سبزیجات و مخمر آبجو و شیر و گوجه فرنگی فراوان است. مقدار احتیاج روزانهء آن 10 تا 15 میلی گرم است.
10- ویتامینK یا ویتامین ضد خون رَوی: که فقدانش سبب کندی انعقاد خون می شود و خونریزی زیاد می دهد. این ویتامین در جگر و هویج و زردهء تخم مرغ و گوجه فرنگی موجود است. مقدار مورد احتیاج روزانه یک میلی گرم است.
11- ویتامینP: این ویتامین به نام سیترین یا هسپریدین نیز موسوم است و همراه ویتامینC در اکثر میوه ها موجود است و فقدان آن سبب ازدیاد قابلیت نفوذ رگهای موئین و ضایعات دیوارهء این عروق می شود و بالنتیجه سبب خونریزیهای جلدی می شود. مقدار موردلزوم روزانهء آن در حدود 50 میلی گرم است.
12- ویتامینC یا اسید آسکوربیک: ضد مرض اسکربوت است. اسکربوت مرضی است که علائم آن خونریزی های زیر جلدی و زیراستخوانی و داخل مفصلی و ورم لثه است و به علاوه فقدان این ویتامین در اطفال تولید مرضی به نام بارلو(19) می نماید که ابتدا سبب کم خونی و سپس خونریزی خصوصاً هماتوری (وجود خون در ادرار) می شود و به علاوه فقدانش سبب توقف نمو اطفال است و تولید ضایعات دندانی و سستی استخوانها می کند و بدن دچار ضعف عضلانی می شود. مسمومیت ها و عفونت ها و بیماریهای تب دار سبب کم شدن ویتامینC می شود و بر اثر کم شدن ویتامین Cمقاومت بدن بطورکلی در برابر عفونت ها و سموم کم میشود. ویتامینCبرای بچه ها و جوانها لازم است و خیلی کم مقاومت است و بر اثر اکسیداسیون و خشک شدن و 100 درجه حرارت از بین میرود. این ویتامین در اکثر سبزیجات و میوه های تازه خصوصاً مرکبات و گوجه فرنگی و هویج و کلم و سیب زمینی و شیر و جگر فراوان است. مقدار مورد احتیاج روزانهء آن 75 میلی گرم است. (از فرهنگ فارسی معین).
(1) - Vitamine. .
(فرانسوی)
(2) - Avitaminose .
(فرانسوی)
(3) - Carotene .
(فرانسوی)
(4) - Rachitisme .
(فرانسوی)
(5) - Metabolisme .
(فرانسوی)
(6) - Sterol .
(فرانسوی)
(7) - Ergosterol .
(فرانسوی)
(8) - Calciferol .
(فرانسوی)
(9) - Alphato-coferol .
(فرانسوی)
(10) - Prothrombine .
(فرانسوی)
(11) - Aneurine .
(فرانسوی)
(12) - Thiamine .
(فرانسوی)
(13) - Beri-beri .
(فرانسوی)
(14) - Diaphragme
(15) - Funk. .
(فرانسوی)
(16) - Lactoflavine .
(فرانسوی)
(17) - Pellagre .
(فرانسوی)
(18) - Adenine
(19) - Barlo.