اسماعیل

[اِ] (اِخ) حقی مولی مکنی به ابی الفداء. یکی از عرفای طریقت خلوتیه(1)است. وی از مسقط رأس خود آیدوس بقسطنطنیه آمد و در اسکدار در جامع شریف احمدیه مدتی به وعظ و نصیحت اشتغال ورزید و آنگاه به بروسه مهاجرت کرد و در آنجا از وحدت وجود بحث میکرد و در اثر شکایت علمای ظاهر به کوه تکفور تبعید شد. اسماعیل حقی در طریقت خلوتیه(2) خلیفهء شیخ عثمان افندی پازاری بود و او نیز جانشین ذاکرزاده و او خلیفهء دیزدارزاده و وی جانشین هدائی محمودافندی بود. مطالعهء کتب روح البیان، اصول حدیث، شرح محمدیه، و شرح مثنوی از آثار او برای فهم درجهء علم و کمال وی کافی است. تاریخ وفات خویش را از پیش در مصراعی گفته: کبش روحم حقه قربان ایدم (= 1127 ه . ق. / 1714 م.). (لغات تاریخی و جغرافیائی ترکی). مؤلف قاموس الاعلام ترکی آرد: اسماعیل حقی از کبار مشایخ خلوتیه(3) است. مردی بسیار دانشمند بود و تفسیری موسوم به روح البیان و شرحی بر مثنوی نگاشته و بعضی آثار دیگر هم دارد که هر یک برهان ناطق بکمالات اوست. وی اصلاً از اهالی آیدوس بود و در جامع سلطانی استانبول مدتی بوعظ و نصیحت اشتغال داشت، بعداً بشهر بروسه مهاجرت کرد و در تاریخ 1127 ه . ق. در همانجا درگذشت - انتهی. در معجم المطبوعات آمده: او راست: 1- الاربعون حدیثاً، با شرح آن از منلی علی حافظ قسطمونی که در آستانه بسال 1254 بطبع رسیده است(4). 2- کتاب الخطاب (در تصوف)، در آستانه بسال 1256 بطبع رسیده است. 3- الرساله الخلیلیه (در تصوف)، در آستانه بسال 1256 چاپ شده. 4- روح البیان فی تفسیرالقرآن یا تفسیرالقرآن المسمی بروح البیان. اسماعیل بسال 1117 از تألیف آن فراغت یافت و آن در چهار جزو در بولاق بسال 1255 و در سه جزء در بولاق بسال 1264 و 1276 و در دو جزء در بولاق بسال 1287 و در چهار جزو در آستانه بسال 1306 طبع و منتشر شده. 5- شرح الکبائر ای الاَثام و الجرائم العظیمه در آستانه بسال 1257 طبع شده. (معجم المطبوعات ج 1 ستون 441 و 442).
(1) - اصل: جلوتیه.
(2) - اصل: جلوتیه.
(3) - اصل: جلوتیه.
(4) - مؤلف معجم المطبوعات گوید: این کتاب را صاحب اکتفاءالقنوع یاد کرده ولی من آنرا ندیده ام.