هاشم

[شِ] (اِخ) ابن عبدمناف بن قصی بن کلاب بن مره. جد سلسهء بنی هاشم و از اجداد پیغمبر اسلام (ص) و یکی از بزرگان و معارف و رؤسای قریش در عهد خود بود. در مکه به دنیا آمد. نامش عمرو بود و به سبب بلندی مرتبه و مقامی که داشت او را عمروالعلی میگفتند. هاشم لقب اوست و این لقب بدان جهت به او داده شد که در قحط سالی در مکه خوان ضیافت گسترد و نان در کاسه خرد میکرد و ترید به مردم میداد. و هشم به معنی شکستن و خرد کردن نان در کاسه است جهت ترید. عبدمناف پدر هاشم را چهار پسر بود: هاشم پدر عبدالمطلب، عبدالشمس جد بنی امیه، نوفل جد جبیربن مطعم و مطلب جد اعلای امام محمد بن ادریس شافعی. هاشم و عبدالشمس توأمان متولد شدند و هنگام تولد پیشانی ایشان بهم اتصال داشت به طوری که آن دو برادر را بوسیلهء شمشیر از یکدیگر جدا کردند. یکی از عقلا که این قضیه را شنید پیش گوئی کرد که همیشه در میان اولاد این دو برادر شمشیر قایم خواهد بود، و آخرالامر نیز این تطیر به وقوع پیوست. مطابق روایت، هاشم اول کسی است که برای تجارت قریش دو سفر تابستانی و زمستانی معمول کرد. سفر تابستان کاروان تجارت به غزه (فلسطین) و بلاد شام و گاهی به آنقره و مسافرت زمستانی به یمن و حبشه بود. وی با دولت روم و با امرای غسانی قراردادهائی جهت تأمین و تسهیل عبور کاروانهای تجارتی قریش بسته بود. برادران وی عبدالشمس و نوفل و مطلب نیز به ترتیب قراردادهائی با پادشاه حبشه و پادشاه ایران و پادشاه یمن مبنی بر تأمین کاروانهای قریش بسته بودند و بدین ترتیب تجارت قریش در دست پسران عبدمناف اداره میشد. گویند امیه بن عبدشمس برادرزادهء هاشم بر عموی خود (هاشم) رشک میبرد و کارهای وی را تقلید میکرد. روزی هاشم برآشفت و کار به محاکمه نزد کاهنی خزاعی کشید. امیه محکوم گشت و بر طبق شرطی که کرده بوده است ده سال به شام هجرت کرد. این نخستین دشمنی بود که میان دو خانوادهء عبدمنافی ایجاد گشت. هاشم یکی از بخشندگان معروف در دورهء عرب جاهلیت بود که جود و سخایش مثل شده است. وی نیکوروی و در حسن و جمال بی مانند بود. در یکی از سفرهایش در شهر یثرب (مدینه) با زنی به نام سلمی که از اشراف قبیلهء بنی النجار بود ازدواج کرد (500 م.) و از این ازدواج پسری به وجود آمد که او را شیبه نامیدند و بعدها به عبدالمطلب مشهور گشت. این کودک نزد مادر در مدینه بود. هاشم سه پسر دیگر نیز داشت: که اسد (پدر مادر امیرالمؤمنین علی «ع») و نفیله و ابوصیفی نام داشتند. هاشم در راه مسافرت به فلسطین بیمار شد و چون به غزه رسید درگذشت، در حالی که هنوز جوان بود و در همان شهر به خاک سپرده شد (510 م.) و بدین مناسبت شهر غزه به غزه هاشم معروف گشت. پس از مرگ هاشم برادرش مطلب متصدی مناصب موروثی شد و از وجود برادرزاده در مدینه اطلاع یافت، به آنجا رفت و او را با خود به مکه آورد. چنانکه روایت شده است وقتی که وی با برادرزاده به مکه وارد شد مردم میپرسیدند این کیست؟ مطلب میگفت: این بندهء من است، لذا شیبه به «عبدالمطلب» معروف شد. (تاریخ اسلام تألیف علی اکبر فیاض چ 2 ص57) (اعلام زرکلی) (حبیب السیر چ خیام ج1) (روضه الصفا ج2). و برای اطلاع بیشتر رجوع شود به تاریخ گزیده صص127-128 و ص 539 و تاریخ ایران تألیف سرپرسی سایکس ترجمهء فخر داعی گیلانی ج 1 صص 703-705 و مجمل التواریخ و القصص ص16، 227، 232، 241، 261، 281 و 294 و العقد الفرید، ج 3 صص 263-275 و ج 4 ص 130 و ج 5 ص 360 و 362 و نزهه القلوب ج3 ص 284 و 250 و الانساب سمعانی ص588 و تاریخ سیستان ص 51، 52 و 53.
- بنی هاشم؛ اولاد و احفاد هاشم بن عبدمناف که واسطه العقد ایشان حضرت محمد بن عبدالله (ص) پیغمبر اسلام است. بنی هاشم به دو طایفهء بزرگ علویان و عباسیان تقسیم میشوند. رجوع به بنی هاشم شود.