نخاله

[نُ لَ / لِ] (از ع، اِ) سپوس (منتهی الارب) (آنندراج) (ناظم الاطباء) (فرهنگ نظام) آنچه در موبیز پس از بیختن آرد باقی ماند پوست هر دانه ای که آدمی آن را نمی خورد (ناظم الاطبا) آنچه که بعدِ بیختن آرد در غربال و غیره باقی ماند (غیاث اللغات) سبوس (مهذب الاسما) (دهار) (غیاث اللغات) سپوس گندم (منتهی الارب) (آنندراج)( 1) پِسْت سویق : هرچه در او مغز بود آرد فروشد بر سرش آشوب آمده ست نخاله ناصرخسرو کار به جائی رسید که نخالهء جو با گل خمیر میکردند و بدان سد رمق میرفت (ترجمهء تاریخ یمینی ص 46 ||) آنچه در پرویزن باقی باشد (منتهی الارب) (آنندراج) هر چیز که در غربیل پس از غربیل کردن دانه و جز آن باقی ماند (ناظم الاطباء) آنچه بعد از غربال کردن در منخل مانده باشد (فرهنگ نظام) رجوع به شواهد ذیل معنی اول شود || آرد بیخته (منتهی الارب) (آنندراج) آنچه بیخته شود و صافی و غربال کرده شود (از اقرب الموارد||) سبوسهء سر (یادداشت مؤلف) - نخاله الرأس؛ سبوسه سبوسهء سر - نخاله الشعر؛ شورهء سر نخاله الرأس || در تداول، پاره های زَفت و صلب و سخت و درشت است که پس از کوفتن چیزی مانند گچ یا غربال کردن چیزی مانند خاک، ناکوفته و نابیخته بماند: نخالهء گچ، نخالهء خاک آنچه از خاک و خرده خشت و خرده آجر بر سر غربال ماند و بیخته نشود سنگ و کلوخ خرد به کارنیامدنی پس از بنائی (یادداشت مؤلف (||) ص) هر چیز بی مصرف و بی فایده (ناظم الاطباء) چیزِ پَست (فرهنگ نظام) بنجل وامانده || هر چیزی درشت و ناهموار (یادداشت مؤلف ||) مجازاً، شخص بداخلاق (فرهنگ نظام ||) خشن درشتخوی ناتراشیده نخراشیده و نتراشیده بی ادب ناهموار بی تربیت (یادداشت مؤلف) ( 1) - نخاله، سبوس حبوب است و از مطلق او مراد سبوس گندم است و او از آرد گندم خشک تر و حرارتش کمتر و جالی و ملین طبع و آب مطبوخ او با شکر و عسل جهت سرفه و ربو و خشونت سینه و تغذیهء ناقهین نافع و نان او قابض و مُجِفّ رطوبت معده و ضماد مطبوخ او در شراب و امثال آن جهت تسکین درد پستان و ورم آن که از انعقاد شیر باشد نافع است و با نمک گرم جهت گزیدن افعی و تحلیل ریاح اعضا و مطبوخ او در سرکه جهت نملهء ساعیه و جرب متقرع و اورام حاره نافع است و با روغن زیتون و سرکه جهت ضربان مفاصل و مطبوخ او در آب برگ ترب جهت درد گزیدن عقرب و بخور خیسانیدهء او در سرکه جهت زکام نافع و نطول نخالهء جو جهت حکه و بخور نخالهء عدس جهت رفع قمل و رشک و بخور نخالهء باقلی جهت منع ریختن شکوفهء درختان آزموده است (از تحفهء حکیم مؤمن).