موسیقی

(معرب، اِ)(1) علم تألیف لحون. فن تألیف الحان. (مفاتیح). علم ادوار. علم نغمات. علمی است که بدان احوال نغمات و ازمنهء آن توان دانست. به عبارت دیگر، موسیقی دو فن است فن اول از او ملایمت نغمات معلوم شود و آن را فن الحان گویند و از فن دویم اوزان ازمنه معلوم گردد و آن را فن ایقاع خوانند. (از خلاصه الافکار فی معرفه الادوار شهاب صیرفی). موسیقی از ایران به عرب و از آنجا به زمان حکم بن هشام به توسط زرقون [ زرگون ] و عیون به اندلس و از اندلس به دیگر قسمتهای اروپا نقل شد. (نفح الطیب ج1 ص753). صنعت آهنگها و نغمات. دانش سازها و آوازها. غنا. خنیا. ترکیب اصوات به صورت گوشنواز. علم الحان و آن یک قسمت از اقسام چهارگانه علوم ریاضی قدماست. ارسطو موسیقی را یکی از شعب ریاضی برشمرده و فلاسفهء اسلامی نیز رای او را پذیرفته اند؛ ولی از جهت مسلم و تغییر ناپذیر نبودن همهء قواعد و اصول آن مانند علوم ریاضی، آن را هنر نیز محسوب داشته اند. (از یادداشت مؤلف). عبارت است از معرفت احوال الحان و آنچه التیام الحان بدان کامل شود. (از نفائس الفنون). موسقی. (ناظم الاطباء)(2). فرمود تا کتابی تصنیف کنم به پارسی دری در... علم موسیقی و باز نمودن سبب ساز و ناساز آوازها و نهاد لحنها. (دانشنامهء علایی).
گهی اقسام موسیقی که هرکس
پدید آورد بر الحان پیکر.ناصرخسرو.
ز موسیقی آورد سازی برون
که آن را نشد کس جز او رهنمون.نظامی.
سعدیا تا کی سخن در علم موسیقی رود
گوش جان باید که معلومش کنی اسرار دل.
سعدی.
مطربی می گفت با خسرو که ای گنج سخن
علم موسیقی ز علم شعر نیکوتر بود.
امیرخسرو دهلوی.
و رجوع به مادهء آهنگ و لحن و نیز ایران باستان ج1 ص103 و کشف الظنون و مرآه الخیال و یادداشتهای قزوینی ج7 ص162 و حکمت اشراق ص204 شود.
-الحان موسیقی سرای؛ آهنگ موسیقی سراینده. سرایندهء آهنگهای موسیقی. نوازندهء سازهای موسیقی. (از یادداشت مؤلف) :
داودصوت، انده زدای، الحان موسیقی سرای
ادریس دم صنعت نمای اعجاز پیدا داشته.
خاقانی.
(1) - از یونانی Mousike (موسیقی)، لاتینی Musica، فرانسوی Musique، انگلیسی Music، آلمانی Musik، مأخوذ از Musa به معنی Muse، هر یک از نه ربه النوع اساطیری یونان که حامیان هنرهای زیبا بودند. (از حاشیهء برهان چ معین).
(2) - کلمهء موسیقی که امروز با مصوّت (i) در آخر تلفظ می شود در اصل با الف مقصوره است و از یونانی گرفته شده، ولی تلفظ معمول در شعر فارسی نیز آمده است. چنانکه انوری گوید :
منطق و موسیقی و هیأت بدانم اندکی
راستی باید بگویم با نصیبی وافرم.
موسیقی به یای نسبت به معنی موسیقی شناس است. خاقانی آن را ابجد روحانیان خوانده است. گوید:
بربط از بس چوب کز استاد خورده طفل وار
ابجد روحانیان بین از زبان انگیخته.