مندل

[مَ دَ] (اِ) خط عزیمت بود که معزمان کشند. (لغت فرس اسدی چ اقبال ص 322). دایره ای را گویند که عزایم خوانان بر گرد خود بکشند و در میان آن نشسته عزایم و ادعیه خوانند. (فرهنگ جهانگیری) (آنندراج). دایره ای که عزایم خوانان بر دور خود کشند و در میان آن نشینند و دعا و عزایم خوانند. (برهان) (از ناظم الاطباء). دایره ای که افسونگران و عزایم خوانان گرد به گرد خود بر زمین کشند. (غیاث). خطی که تسخیرکنندگان ارواح و عزایم خوانان گرد خود کشند و در آن نشینند و به عزیمت خوانی و تسخیر جن و ارواح مشغول شوند و به عقیدهء آنان هر گاه قدم از خط بیرون گذارند ارواح خون آنان را می ریزند. (گنجینهء گنجوی و حاشیهء ص112 اقبالنامه چ وحید دستگردی) :
ندید تنبل اوی و بدید مندل اوی
دگر نماید و دیگر بود بسان سراب.
رودکی (از لغت فرس چ اقبال ص322).
فلک بر تو زان هفت مندل کشید
که بیرون ز مندل نشاید دوید
از این مندل خون نشاید گذشت
که چرخ ایستاده ست با تیغ و طشت.
نظامی (اقبالنامه چ وحید دستگردی ص112).
به بیهوشی از نسبت اولش
نهادند سر بر خط مندلش.
نظامی (ایضاً ص91).
در این مندل خاکی از بیم خون
نیارم سر آوردن از خط برون.نظامی.
بدین حال و مندل کسی چون بود
که زندانی مندل خون بود.نظامی.
|| عود خام. (فرهنگ جهانگیری) (فرهنگ رشیدی) (از برهان) (آنندراج). چوب عود. (ناظم الاطباء). عود. (مهذب الاسماء) (دهار). عود بخور یا جیدترین آن. (منتهی الارب) (از اقرب الموارد). ج، منادل. (اقرب الموارد). چوبی معطر که از «مندل» هندوستان آرند و نام چوب مأخوذ از همین شهر است. قسمی عود که سوزند بوی خوش را و از هندوستان آرند. (یادداشت مرحوم دهخدا) : اوراق و غصون اشجار و خاک و گیاه و حطب آن قرنفل و عود و سنبل و صندل و کافور و مندل است. (تاریخ وصاف در وصف هندوستان از فرهنگ جهانگیری).
از برای قوت دل گر بخوری بایدم
صندل و مندل نیابم غیر چوب ارس و تاغ.
ابن یمین (از فرهنگ جهانگیری).
رجوع به مندل (اِخ) شود.
-امثال: المندل الرطب فی اوطانه حطب . (یادداشت مرحوم دهخدا).
|| به زبان هندی، نوعی از دهل باشد. (برهان) (فرهنگ رشیدی) (آنندراج) (از ناظم الاطباء). به زبان هندی، نوعی از دهل که آن را پکهادج نیز گویند. (غیاث). || مأخوذ از یونانی، تیغهء آهنین که در پشت در جهت بستن آن به روی رزه اندازند. (ناظم الاطباء).