مند

[مَ] (پسوند) یعنی خداوند، با کلمهء دیگر ترکیب کنند و تنها مستعمل نشده چون مستمند و دردمند و روزی مند و آزمند و آه مند. (فرهنگ رشیدی). به معنی صاحب و خداوند باشد و بیشتر در آخر کلمات آید، همچو دولتمند؛ یعنی صاحب دولت و ارجمند؛ یعنی صاحب و خداوند قدر و قیمت و حاجتمند و دردمند هم از این قبیل است به معنی صاحب درد و غمناک. (برهان) (آنندراج). از جمله حروفی است که همیشه به آخر اسم(1)ملحق می گردد و معنی دارایی و خداوندی به آن می دهد، مانند ارجمند؛ یعنی خداوند قدر و قیمت و حاجتمند؛ یعنی صاحب حاجت و محتاج و دردمند؛ یعنی دارای درد و خردمند؛ یعنی دارای خرد و عقل. (ناظم الاطباء). در پهلوی، مند(2) و نیز اومند(3). اوستایی، منت(4). (حاشیهء برهان چ معین). مزید مؤخری است که معمو به آخر اسم معنی درآید و تصاحب و مالکیت را رساند، مانند: آبرومند. آرزومند. آزمند. آگه مند. آهمند. آهومند. ادراک مند. ارادتمند. ارمند. اصل مند. اقبالمند. اندوهمند. اندیشمند. اندیشه مند. بخت مند. بزه مند. بهره مند. بیدادمند. پندمند. پورمند. پیروزمند. ثروتمند. حاجتمند. حسرتمند. خارمند. خجلتمند. خردمند. خطرمند. خندانمند. خواهشمند. دانشمند. دردمند. دولتمند. رحم مند. رضامند. رنجمند. روزی مند. زورمند. زهرمند. زیانمند. سازمند. سالمند. سخاوتمند. سزامند. سعادتمند. سودمند. شرافتمند. شره مند. شعورمند. شکایتمند. شکوهمند. شکْوه مند. طالعمند. عفومند. عقلمند. عقیده مند. علاقه مند. عیالمند. غیرتمند. فراستمند. فرمند. فرهمند. فضیلت مند. فیروزمند. قرضمند. قیمت مند. کارمند. کرامند. کراهتمند. کندمند. گره مند. گله مند. مزدمند. مستمند. مهرمند. نیازمند. نیرومند. نیومند. هنرمند. هوشمند. یارمند. یالمند. (یادداشت مرحوم دهخدا). || در کلمهء کشتمند معنی جای دهد نظیر زار در کشتزار به معنی مزرعه. (یادداشت ایضاً). || مزید مؤخر امکنه: میمند. بیمند. فیروزمند. (در سیستان). هیرمند = هیلمند. (یادداشت مرحوم دهخدا).
(1) - به ندرت به آخر صفت نیز ملحق گردد، مانند فیروزمند در شاهد زیر :
که بر هر چه شاید گشاید ز بند
دل و رای شه باد فیروزمند. نظامی.
(2) - mand. (این صورت در بعضی از کلمات
(3) - omand فارسی نیز دیده میشود؛ مانند: تنومند. بَرومند. حاجتومند).
(4) - mant.