اسحاق
[اِ] (اِخ) ابن اسماعیل نیشابوری. شیخ طوسی در کتاب رجال وی را از اصحاب امام عسکری (ع) شمرده و گوید وی ثقه است و علامه در خلاصه گوید از اصحاب ابومحمد حسن عسکری (ع) است. او پس از وفات عسکری (ع) با سفراء امام دوازدهم (ابواب اربعه) مکاتبت داشته است. نامه ای از امام حسن عسکری (ع) خطاب بوی در کتب رجال ثبت است که در آن نامه حضرت وی را با ابراهیم بن عبده نیشابوری وکیل خود تعیین کرده و بأهل نیشابور سلام رسانیده است. چون این نامهء منسوب به امام حسن عسکری مشتمل بر مطالبی است که ذکر آن خالی از فایدتی نیست در این جا نقل میکنیم. کشی گوید: یکی از ثقات روایت کرده که توقیعی از ابومحمد حسن عسکری (ع) برای اسحاق بن اسماعیل نیشابوری صادر شد، بدین عبارت: یا اسحاق بن اسماعیل سترنا الله و ایاک بستره و تولاّک فی جمیع امورک بصنعه قد فهمت کتابک رحمک الله، و نحن بحمدالله و نعمته أهل بیت نرق علی موالینا و نسر بتتابع احسان الله الیهم و فضله لدیهم، و نعتد بکل نعمه انعمها الله عز و جل علیهم فاتم الله علیکم بالحق و من کان مثلک ممن قد رحمه الله و بصره بصیرتک و نزع عن الباطل و لم یقم فی طغیانه نعمه فانّ تمام النعمه دخولک الجنه و لیس من نعمه و ان جلّ امرها و عظم خطرها الا و الحمد لله تقدست اسماؤه علیها مؤدی شکرها و انا اقول الحمد لله مثل ما حمد الله به حامد الی ابدالابد بما منّ علیک من نعمه و نجاک به من الهلکه و سهل سبیلک علی العقبه وایم الله انها لعقبه کؤد شدید أمرها صعب مسلکها عظیم بلائها طویل عذابها قدیم فی الزبر الاولی ذکرها، و لقد کانت منکم أمور فی ایام الماضی علیه السلام الی أن مضی لسبیله صلی الله علی روحه و فی ایامی هذه کنتم بها غیر محمودی الرأی ولا مسددی التوفیق و اعلم یقیناً یا اسحاق: ان من خرج من هذه الحیاه الدنیا اعمی فهو فی الاَخره اعمی و اضل سبیلاً.
ثم کتب: یا ابن اسماعیل لیس تعمی الابصار و لکن تعمی القلوب التی فی الصدور و ذلک قول الله عز و جل فی محکم کتابه للظّالم: رب لم حشرتنی اعمی و قد کنت بصیراً (قرآن 20/125). قال الله عزّ و جل: کذلک اتتک آیاتنا فنسیتها و کذلک الیوم تنسی. (قرآن 20/126). و أیّ آیه یا اسحاق اعظم من حجه الله (عج) علی خلقه و امینه فی بلاده و شاهده علی عباده من بعد من سلف من آبائه الاولین من النبیین و آبائه الاَخرین من الوصیین علیهم اجمعین رحمه الله و برکاته. فأین یتابکم (؟) و أین تذهبون؟ کالانعام علی وجوهکم عن الحق تصدفون، و بالباطل تؤمنون و بنعمه الله تکفرون او تکذبون فمن یؤمن ببعض الکتاب و یکفر ببعض فما جزاء من یفعل ذلک منکم و من غیرکم الا خزی فی الحیاه الدنیا الفانیه و طول عذاب فی الاَخره الباقیه و ذلک والله الخزی العظیم. ان الله بمنه و فضله لما فرض علیکم الفرائض لم یفرض ذلک علیکم لحاجه منه الیکم بل برحمه منه لااله الاّ هو علیکم، لیمیز الله الخبیث من الطیب و لیبتلی ما فی صدورکم و لیمحص ما فی قلوبکم و لتسابقون الی رحمته، و لتفاضل منازلکم جنته، ففرض علیکم الحج و العمره و اقامه الصلاه و ایتاء الزکاه و الصوم و الولایه و کفاهم لکم باباً لتفتحوا ابواب الفرائض و مفتاحاً الی سبیله، و لولا محمد (ص) و الاوصیاء من بعده لکنتم حیاری کالبهائم لاتعرفون فرضاً من الفرائض. و هل یدخل قریه الا من بابها؟ فلما منّ علیکم باقامه الاولیاء بعد نبیه (ص) قال الله لنبیه: الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی، و رضیت لکم الاسلام دیناً (قرآن 5/3). و فرض علیکم لاولیائه حقوقاً أمرکم بأدائها الیهم لیحل لکم ماوراء ظهورکم من ازواجکم و اموالکم و مآکلکم و مشاربکم و معرفتکم بذلک النماء و البرکه و الثروه، و لیعلم من یطیعه منکم بالغیب. قال الله: قل لااسئلکم علیه أجراً الا الموده فی القربی. (قرآن 42/23). و اعلموا ان من یبخل فانما یبخل علی نفسه و ان الله هو الغنی و انتم الفقراء الیه لا اله الا هو! ثم کتب: و لقد طالت المخاطبه فیما بیننا و بینکم فیما هو لکم و علیکم و لولا مایجب من تمام النعمه من الله لما اتاکم منی خط ولا سمعتم منی حرفاً من بعد الماضی علیه السلام انتم فی غفله عما الیه معادکم، و من بعد الثانی رسولی و ما ناله منکم حین اکرمه الله بمصیره الیکم و من بعد اقامتی لکم ابراهیم بن عبده وفقه الله لمرضاته و اعانه علی طاعته و کتابی الذی حمله محمد بن موسی النیشابوری والله المستعان علی کل حال.
ثم قال: و انی اراکم مفرطین فی جنب الله فتکونون من الخاسرین، فبعداً و سحقاً لمن رغب عن طاعه الله و لم یقبل مواعظ اولیائه. ثم قال: و قد امرکم الله جل و علا بطاعته لا اله الا هو و طاعه رسوله (ص) و بطاعه اولی الامر علیهم السلام، فرحم الله ضعفکم و قله صبرکم عما امامکم، فماغرّ الانسان بربه الکریم، و استجاب الله دعائی فیکم و اصلح امورکم علی یدی، فقد قال الله تعالی: یوم ندعوا کل اناس بامامهم (قرآن 17/71). و قال تعالی: جعلناکم امه وسطاً لتکونوا شهداء علی الناس و یکون الرسول علیکم شهیداً (قرآن 2/143). و قال تعالی: کنتم خیر أمه اخرجت للناس تأمرون بالمعروف و تنهون عن المنکر (قرآن 3/110). فمااحب أن یدعو الله بی ولا بمن هو فی ایامی الا حسب رقتی علیکم و ما انطوی لکم علیه من حب بلوغ الامل فی الدارین جمیعاً و الکینونه معنا فی الدنیا و الاَخره. یا اسحاق یرحمک الله و یرحم من هو ورائک بینت لکم بیاناً و فسرت لکم تفسیراً و فعلت بکم فعل من لم یفهم هذا الامر قط و لم یدخل فیه طرفه عین، و لو فهمت الصم الصلاب فی هذا الکتاب لتصدعت طمعاً [ ن ل: قلقاً ] و خوفاً من خشیه الله، و رجوعاً الی طاعه الله. فاعملوا من بعده ماشئتم فسیری الله عملکم و رسوله و المؤمنون ثم تردون الی عالم الغیب و الشهاده فینبئکم بما کنتم تعملون، و العاقبه للمتقین. و الحمد لله کثیراً رب العالمین. الخ.
ثم کتب: و انت رسولی یا اسحاق الی ابراهیم بن عبده وفقه الله أن یعمل بما ورد علیه فی کتابی مع محمد بن موسی النیسابوری ان شاء الله تعالی، و رسولی الی نفسک و الی کل من خلفت ببلدک ان یعملوا بما ورد علیکم فی کتابی مع محمد بن موسی ان شاء الله تعالی و یقرأ ابراهیم بن عبده کتابی هذا علی من خلفه ببلده حتی لایسئلون و بطاعه الله یعتصمون، و الشیطان بالله عن انفسهم یجتنبون و لایطیعون. و علی ابراهیم بن عبده سلام الله و رحمته. علیک یا اسحاق و علی جمیع موالی السلام کثیراً، سدّدکم الله جمیعاً بتوفیقه و کل من قرأ کتابنا هذا من موالی من أهل بلدک و من هو بناحیتکم و نزع عما هو علیه من الانحراف عن الحق فلیؤد حقوقنا الی ابراهیم بن عبده ولیحمل ذلک ابراهیم بن عبده الی الرازی (رضی) او الی من یسمی له الرازی فان ذلک عن امری و رأیی ان شاء الله.
یا اسحاق: اقرأ کتابنا علی البلالی (رضی) فانه الثقه المأمون العارف بما یجب علیه، و اقرئه علی المحمودی عافاه الله، فما احمد ناله لطاعته فاذا وردت بغداد فاقرأه علی الدهقان وکیلنا و ثقتنا و الذی یقبض من موالینا، و کل من امکنک من موالینا فاقرأهم هذا الکتاب، و ینسخه من اراد منهم نسخه ان شاء الله تعالی، و لایکتم امر هذا عمن شاهده من موالینا الا من شیطان یخالف لکم فلاتنثرنّ الدرّ بین اظلاف الخنازیر(1) لاکرامه لهم، و قد وقعنا فی کتابنا (کتابک) بالوصول و الدعاء لک و لمن شئت و قد اجبنا شیعتنا عن مسئله، و الحمد لله فما بعد الحق الا الضلال، و لاتخرجن من البلده حتی تلقی العمری رضی الله عنه برضای فتسلم علیه فتعرفه و یعرفک، فانه الطاهر الامین العفیف القریب منا و الینا فکل ما یحمل الینا من شی ء من النواحی فالیه یصیر آخر امره لیوصل ذلک الینا و الحمد لله کثیراً. سترنا الله و ایاکم یا اسحاق بستره و تولاک فی جمیع امورک بصنعه و السلام علیک و علی جمیع موالی و رحمه الله و برکاته و صلی الله علی سیدنا محمد النبی و آله و سلم کثیراً - انتهی. این است آنچه کشی در رجال خود نقل کرده است. (تنقیح المقال ج 1 ص 24 و 25 و 111).
(1) - متن: مثلیون... اظلاّت، و تصحیح قیاسی است: لاتعطوا القدس للکلاب و لاتطرحوا دررکم قدام الخنازیر، لئلاّتدوسها بارجلها. (انجیل متی اصحاح السابع آیهء شش).
من آنم که در پای خوکان نریزم
مر این قیمتی درّ لفظ دَری را. ناصرخسرو.
ثم کتب: یا ابن اسماعیل لیس تعمی الابصار و لکن تعمی القلوب التی فی الصدور و ذلک قول الله عز و جل فی محکم کتابه للظّالم: رب لم حشرتنی اعمی و قد کنت بصیراً (قرآن 20/125). قال الله عزّ و جل: کذلک اتتک آیاتنا فنسیتها و کذلک الیوم تنسی. (قرآن 20/126). و أیّ آیه یا اسحاق اعظم من حجه الله (عج) علی خلقه و امینه فی بلاده و شاهده علی عباده من بعد من سلف من آبائه الاولین من النبیین و آبائه الاَخرین من الوصیین علیهم اجمعین رحمه الله و برکاته. فأین یتابکم (؟) و أین تذهبون؟ کالانعام علی وجوهکم عن الحق تصدفون، و بالباطل تؤمنون و بنعمه الله تکفرون او تکذبون فمن یؤمن ببعض الکتاب و یکفر ببعض فما جزاء من یفعل ذلک منکم و من غیرکم الا خزی فی الحیاه الدنیا الفانیه و طول عذاب فی الاَخره الباقیه و ذلک والله الخزی العظیم. ان الله بمنه و فضله لما فرض علیکم الفرائض لم یفرض ذلک علیکم لحاجه منه الیکم بل برحمه منه لااله الاّ هو علیکم، لیمیز الله الخبیث من الطیب و لیبتلی ما فی صدورکم و لیمحص ما فی قلوبکم و لتسابقون الی رحمته، و لتفاضل منازلکم جنته، ففرض علیکم الحج و العمره و اقامه الصلاه و ایتاء الزکاه و الصوم و الولایه و کفاهم لکم باباً لتفتحوا ابواب الفرائض و مفتاحاً الی سبیله، و لولا محمد (ص) و الاوصیاء من بعده لکنتم حیاری کالبهائم لاتعرفون فرضاً من الفرائض. و هل یدخل قریه الا من بابها؟ فلما منّ علیکم باقامه الاولیاء بعد نبیه (ص) قال الله لنبیه: الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی، و رضیت لکم الاسلام دیناً (قرآن 5/3). و فرض علیکم لاولیائه حقوقاً أمرکم بأدائها الیهم لیحل لکم ماوراء ظهورکم من ازواجکم و اموالکم و مآکلکم و مشاربکم و معرفتکم بذلک النماء و البرکه و الثروه، و لیعلم من یطیعه منکم بالغیب. قال الله: قل لااسئلکم علیه أجراً الا الموده فی القربی. (قرآن 42/23). و اعلموا ان من یبخل فانما یبخل علی نفسه و ان الله هو الغنی و انتم الفقراء الیه لا اله الا هو! ثم کتب: و لقد طالت المخاطبه فیما بیننا و بینکم فیما هو لکم و علیکم و لولا مایجب من تمام النعمه من الله لما اتاکم منی خط ولا سمعتم منی حرفاً من بعد الماضی علیه السلام انتم فی غفله عما الیه معادکم، و من بعد الثانی رسولی و ما ناله منکم حین اکرمه الله بمصیره الیکم و من بعد اقامتی لکم ابراهیم بن عبده وفقه الله لمرضاته و اعانه علی طاعته و کتابی الذی حمله محمد بن موسی النیشابوری والله المستعان علی کل حال.
ثم قال: و انی اراکم مفرطین فی جنب الله فتکونون من الخاسرین، فبعداً و سحقاً لمن رغب عن طاعه الله و لم یقبل مواعظ اولیائه. ثم قال: و قد امرکم الله جل و علا بطاعته لا اله الا هو و طاعه رسوله (ص) و بطاعه اولی الامر علیهم السلام، فرحم الله ضعفکم و قله صبرکم عما امامکم، فماغرّ الانسان بربه الکریم، و استجاب الله دعائی فیکم و اصلح امورکم علی یدی، فقد قال الله تعالی: یوم ندعوا کل اناس بامامهم (قرآن 17/71). و قال تعالی: جعلناکم امه وسطاً لتکونوا شهداء علی الناس و یکون الرسول علیکم شهیداً (قرآن 2/143). و قال تعالی: کنتم خیر أمه اخرجت للناس تأمرون بالمعروف و تنهون عن المنکر (قرآن 3/110). فمااحب أن یدعو الله بی ولا بمن هو فی ایامی الا حسب رقتی علیکم و ما انطوی لکم علیه من حب بلوغ الامل فی الدارین جمیعاً و الکینونه معنا فی الدنیا و الاَخره. یا اسحاق یرحمک الله و یرحم من هو ورائک بینت لکم بیاناً و فسرت لکم تفسیراً و فعلت بکم فعل من لم یفهم هذا الامر قط و لم یدخل فیه طرفه عین، و لو فهمت الصم الصلاب فی هذا الکتاب لتصدعت طمعاً [ ن ل: قلقاً ] و خوفاً من خشیه الله، و رجوعاً الی طاعه الله. فاعملوا من بعده ماشئتم فسیری الله عملکم و رسوله و المؤمنون ثم تردون الی عالم الغیب و الشهاده فینبئکم بما کنتم تعملون، و العاقبه للمتقین. و الحمد لله کثیراً رب العالمین. الخ.
ثم کتب: و انت رسولی یا اسحاق الی ابراهیم بن عبده وفقه الله أن یعمل بما ورد علیه فی کتابی مع محمد بن موسی النیسابوری ان شاء الله تعالی، و رسولی الی نفسک و الی کل من خلفت ببلدک ان یعملوا بما ورد علیکم فی کتابی مع محمد بن موسی ان شاء الله تعالی و یقرأ ابراهیم بن عبده کتابی هذا علی من خلفه ببلده حتی لایسئلون و بطاعه الله یعتصمون، و الشیطان بالله عن انفسهم یجتنبون و لایطیعون. و علی ابراهیم بن عبده سلام الله و رحمته. علیک یا اسحاق و علی جمیع موالی السلام کثیراً، سدّدکم الله جمیعاً بتوفیقه و کل من قرأ کتابنا هذا من موالی من أهل بلدک و من هو بناحیتکم و نزع عما هو علیه من الانحراف عن الحق فلیؤد حقوقنا الی ابراهیم بن عبده ولیحمل ذلک ابراهیم بن عبده الی الرازی (رضی) او الی من یسمی له الرازی فان ذلک عن امری و رأیی ان شاء الله.
یا اسحاق: اقرأ کتابنا علی البلالی (رضی) فانه الثقه المأمون العارف بما یجب علیه، و اقرئه علی المحمودی عافاه الله، فما احمد ناله لطاعته فاذا وردت بغداد فاقرأه علی الدهقان وکیلنا و ثقتنا و الذی یقبض من موالینا، و کل من امکنک من موالینا فاقرأهم هذا الکتاب، و ینسخه من اراد منهم نسخه ان شاء الله تعالی، و لایکتم امر هذا عمن شاهده من موالینا الا من شیطان یخالف لکم فلاتنثرنّ الدرّ بین اظلاف الخنازیر(1) لاکرامه لهم، و قد وقعنا فی کتابنا (کتابک) بالوصول و الدعاء لک و لمن شئت و قد اجبنا شیعتنا عن مسئله، و الحمد لله فما بعد الحق الا الضلال، و لاتخرجن من البلده حتی تلقی العمری رضی الله عنه برضای فتسلم علیه فتعرفه و یعرفک، فانه الطاهر الامین العفیف القریب منا و الینا فکل ما یحمل الینا من شی ء من النواحی فالیه یصیر آخر امره لیوصل ذلک الینا و الحمد لله کثیراً. سترنا الله و ایاکم یا اسحاق بستره و تولاک فی جمیع امورک بصنعه و السلام علیک و علی جمیع موالی و رحمه الله و برکاته و صلی الله علی سیدنا محمد النبی و آله و سلم کثیراً - انتهی. این است آنچه کشی در رجال خود نقل کرده است. (تنقیح المقال ج 1 ص 24 و 25 و 111).
(1) - متن: مثلیون... اظلاّت، و تصحیح قیاسی است: لاتعطوا القدس للکلاب و لاتطرحوا دررکم قدام الخنازیر، لئلاّتدوسها بارجلها. (انجیل متی اصحاح السابع آیهء شش).
من آنم که در پای خوکان نریزم
مر این قیمتی درّ لفظ دَری را. ناصرخسرو.
قافیه‌یاب برای اندروید
با خرید نسخه اندرویدی قافیه‌یاب از فروشگاه‌های زیر از این پروژه حمایت کنید:
ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید
نرم‌افزار فرهنگ عروضی
گنجور
گنجور مجموعه‌ای ارزشمند از سروده‌ها و سخن‌رانی‌های شاعران پارسی‌گوی است که به صورت رایگان در اختیار همگان قرار گرفته است. برای مشاهده وب‌سایت گنجور اینجا کلیک کنید.
دریای سخن
نرم‌افزار دریای سخن کتابخانه‌ای بزرگ و ارزشمند از اشعار و سخنان شاعران گرانقدر ادب فارسی است که به حضور دوستداران شعر و ادب تقدیم می‌داریم.