ملاصدرا

[مُلْ لا صَ] (اِخ) محمد بن ابراهیم بن یحیی شیرازی، ملقب به صدرالدین و صدرالمتألهین و معروف به صدرا و ملاصدرا از حکمای بزرگ قرن یازدهم هجری است. وی مخصوصاً در حکمت اشراق تبحری تمام داشته و معضلات این رشته از فلسفه را به دقت تمام موشکافی کرده و بعضی از اقوال و عقاید فلاسفهء مشائین را با دلیل و برهان مردود ساخته است. چنانکه بر خلاف نظر مشائین که وجودها را حقایق متباین می پندارند او وجود را که اصل و حقیقت هر چیز است یک حقیقت واحد می داند و برای آن مراتب متعدد که از حیث ضعف و شدت و نقص و کمال با هم فرق دارند قائل است. این نظر ملاصدرا با نظر شیخ اشراق هم متفاوت است چه سهروردی شدت و ضعف و نقص و کمال را در ماهیت قائل است نه در وجود. موضوع دیگری که ملاصدرا در آن ابتکار نشان داده است فرضیهء مشهور «حرکت جوهری» است. پیش از او اکثریت حکما از آن جمله ابن سینا حرکت را در اعراض جسم طبیعی منحصر می دانستند. ملاصدرا جوهر را نیز متحرک اعلام نمود ولی تصریح کرد که تغییری که بر اثر این حرکت در جوهر پدید می آید تغییری است اشتدادی و استکمالی و به حقیقت جوهر جسم خدشه وارد نمی سازد و آن را دگرگون نمی کند، چنانکه تغییراتی که انسان را در ادوار مختلف زندگی عارض می گردد از حیث شدت و ضعف کمال انسانیت است نه از حیث حقیقت انسان، یعنی جوهر جسم انسان و هستهء اصلی وجود او. ملاصدرا از فرضیهء حرکت جوهری نتایجی چند می گیرد که از آن جمله اثبات «معاد جسمانی» است. وی برای اینکه از سب و شتم در امان باشد و از حربهء تکفیر مصون ماند می کوشید تا مطالب فلسفی را با احادیث و اخبار وفق دهد و مدلل دارد که شرع و حکمت معارض یکدیگر نیستند و تألیف «شرح کافی» بر همین اساس بوده است. و رجوع به صدرا (ملا...) در همین لغت نامه و نیز رجوع به روضات الجنات ص331 و ریحانه الادب و قصص العلماء تنکابنی ص 329 و دانشمندان و سخن سرایان فارس ج 3 صص 437 - 444 و مبانی فلسفه شود.