مقعر

[مُ قَعْ عَ] (ع ص) قدح مقعر؛ کاسهء مغاک. (منتهی الارب) (ناظم الاطباء). قعب مقعر؛ کاسهء گود. (از اقرب الموارد). || جای عمیق و جای مغاک. (غیاث) (آنندراج). مغاک دار و عمیق و عمق دار. (ناظم الاطباء). گود. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا) :
زمین کوه باشد چو آیند پیدا
چو اندر گذشتند چاه مقعر.
عنصری (دیوان چ قریب ص63).
تا راه بدید این دل گمراه به جودش
بر گنبد کیوان شد از این چاه مقعر.
ناصرخسرو.
از این سان شدم تا یکی سنگلاخی
چو قعر جهنم مخوف و مقعر.
عمعق (دیوان چ نفیسی ص148).
زمزم بسان دیدهء یعقوب داده آب
یوسف کشیده دلو ز چاه مقعرش.خاقانی.
گنبد پیر سبحه های بلور
در مغاک مقعر اندازد.خاقانی.
|| سطحهء باطنی کره که مجوف است. (غیاث) (آنندراج). سطح درونی کرهء مجوف. ضد محدب. (ناظم الاطباء). کاو. (فرهنگستان) :چنان تصور باید کرد که مقعر فلک قعر آتش است و فلک قمر گرد او درآمده. (چهار مقاله ص 8). تیراندازانی که به زخم تیر، باز را از مقعر فلک اثیر باز گردانند. (جهانگشای جوینی چ قزوینی ج1 ص63).
- آیینهء مقعر؛ آیینه ای که سطح آن فرو رفته باشد. ضد محدب. (ناظم الاطباء). در اصطلاح فیزیک، قسمتی از یک کرهء توخالی است که سطح داخلی آن صیقلی و منعکس کننده باشد. مقابل آیینهء محدب. آیینهء کروی، یا مقعر(1) است یا محدب(2). و آیینهء کروی آیینه ای است که سطح منعکس کنندهء آن قسمتی از کره است. (از برون کره محدب و از درون کره مقعر) و می توان فرض کرد که آیینهء کروی از تعداد فراوانی آیینهء مسطح بسیار کوچک که بر سطح انحنای درونی یا بیرونی آیینهء کروی مماس است تشکیل شده است. شعاع نوری که بر هر نقطه از این آیینه ها بتابد مثل آیینهء مسطح منعکس می شود. مرکز و شعاع کره مرکز و شعاع انحنای آیینه خوانده می شود، وسط آیینه را رأس و خط واصل بین رأس و مرکز را محور اصلی گویند. اگر فواصل جسم، تصویر و کانون را از آیینه حساب کنیم و جهت مثبت را عکس جهت تابش نور فرض کنیم می توانیم این رابطه را در مورد آیینه های کروی بکار بریم:
1 U + 1 که v فاصلهء جسم تا آیینه و Uفاصلهء تصویر تا آیینه و f فاصلهء کانونی تا آیینه است. (از فرهنگ اصطلاحات علمی).
.
(فرانسوی)
(1) - Miroir concave .
(فرانسوی)
(2) - Miroir convexe