مغناطیس

[مَ / مِ](1) (معرب، اِ) آن سنگ که آهن به خود کشد. (مهذب الاسماء). سنگ آهن ربای. مَغنَطیس. مَغنیطیس. (منتهی الارب). مأخوذ از یونانی، سنگ آهن ربا. (ناظم الاطباء). به لغت یونانی، سنگ آهن ربا باشد... و به حذف الف هم به نظر آمده است که مغنطیس باشد و مقناطیس هم درست است. (از برهان) (از آنندراج). مأخوذ از یونانی مغنتس یا مغنیتس(2). (حاشیهء برهان چ معین). اکسید طبیعی آهن مغناطیسی دائمی است. در دستگاه مکعبی متبلور می شود. بعضی از اقسام آن، خود خاصیت آهن ربایی دارند می توانند ذرات ریز آهن را جذب کنند. نام آن از کلمهء «ماگنس»(3) به معنی آهن ربا آمده است. بر روی چینی بی لعاب اثر سیاه رنگی می گذارد. آهن مغناطیسی. (از فرهنگ اصطلاحات علمی از انتشارات بنیاد فرهنگ ایران). اکسید طبیعی آهن(4) را گویند که خاصیت جذب براده های آهن را دارد. فرمولش 4o3 Feمی باشد. رنگش سیاه و وزن مخصوصش بین 9/4 تا 2/5 و سختیش بین 5/5 تا 5/6 است : و اندر کوههای فرغانه... سنگ مغناطیس و داروهای بسیار است. (حدود العالم). و اندر [ ناحیت کرمان ] معدن زر و سیم است و مس و سرب و مغناطیس. (حدود العالم).
چون آهن سوده که بود بر طبقی بر
در زیر طبق مانده ز مغناطیس احجار.
منوچهری.
همانا سنگ مغناطیس گشته ست
ز بهر جان ما هر یک ستاره.
ناصرخسرو (دیوان چ مینوی ص460).
نگویی سنگ مغناطیس، آهن چون کشد با خود
سرب الماس را برّد که این حکمت ز بر دارد.
ناصرخسرو.
چه اگر... جانب تحفظ و تیقظ را بی رعایت گرداند هرآینه تیر آفت را جان هدف ساخته باشد و تیغ بلا را به مغناطیس جهل سوی خود کشیده. (کلیله و دمنه چ مینوی ص283).
کششهایی بدان رغبت که باید
چو مغناطیس کاهن را رباید.نظامی.
که مغناطیس اگر عاشق نبودی
بدان شوق آهنی را چون ربودی.
نظامی.
دل نماند بعد از این با کس که گر خود آهن است
ساحر چشمت به مغناطیس زیبایی کشد.
سعدی.
(1) - در تداول فارسی زبانان به کسر میم تلفظ شود.
Maghnetis. یا
(2) - Maghnetes
(3) - Magnes. .
(فرانسوی)
(4) - Magnetite