استوار
[اُ تُ] (ص) (از پهلوی استوبار(1) یا هستوبار(2)، به معنی معتقد و ثابت قدم) پایدار. ثابت.(3) پابرجا(4). پای برجا. استوان. (رشیدی). ثبت. ثابت. (دهار).(5) راسخ. (دهار) (منتهی الارب). رابط الجاش. متین. (السامی) (دهار) (زمخشری) (مهذب الاسماء). مبرم. متقن. رصیف. رصین. اثین. محکم. (غیاث) (برهان) (سروری). مستحکم. اکید. مؤکَّد. (تفلیسی). مشدد. صمکمک. سدید. رزین. مکین. (مهذب الاسماء). صماصم. صماصمه. صمصم. صمصام. صمصامه. صلب. عُرابض. تریص. (منتهی الارب). مقابل نااستوار(6). مخفف آن ستوار: صلحی استوار. عهدی استوار. پیمانی استوار. الرّص؛ استوار برآوردن بنا. (تاج المصادر بیهقی). جلفز و جلافز؛ سخت و استوار. صیم؛ سخت و استوار و توانا گردیدن. اندماج؛ درآمدن در چیزی و استوار شدن. اساطین مسطنه؛ ستونهای استوار. جمعلیله؛ ناقهء سخت و استوار. جزل؛ لفظ درست و استوار. دموج؛ درآمدن در چیزی و استوار شدن. خَرز؛ استوار کردن کار خود را. مدمش؛ محکم و استوار برآمده در چیزی. صلح دماج؛ صلح پنهان یا صلح کامل و استوار. اصنات؛ استوار و محکم کردن. جُلاعد؛ شتر نر استوار. صنق؛ سخت و استوار از هر چیزی. صانق؛ سخت قوی و استوار. جلعباه؛ ناقهء استوار. ذابر؛ استوار در علم. دناح؛ استوار کردن کار. دمک؛ استوار کردن چیزی را. مسموک؛ رسن استوار. ذکر؛ سخن بلند و استوار. صلخم؛ استوار سخت رسا. مصلخم؛ استوار سخت. صلدام؛ اسب استوار درشت سم. صلادم؛ اسپ استوار سخت سم. قردسه؛ استوار گردانیدن. ناقه ذات قتال؛ شتر استوار و تناور. عسوّر؛ درشت و توانا و استوار از مردم و جز آن. هربجه؛ زشت گردانیدن کار را و استوار ناکردن. اتقان؛ استوار کردن کار را. تیاز؛ مرد کوتاه و استواراندام. عجارم؛ مرد استواراندام. عجرم؛ مرد سخت استواراندام. علکوم، علاکم؛ استوار از شتر و جز آن. عکباء؛ زن استواراندام درشت خلقت. (منتهی الارب) :
کرانه گرفتم ز یاران بد
که بنیاد من استوار است خود.ابوشکور.
ز تیزیش خندان شد اسفندیار
بیازید و دستش گرفت استوار.
فردوسی (شاهنامه چ بروخیم ج 6 ص 1675).
بدو گفت ازینها کدامست شاه
سوی نیکویی ها نماینده راه
چنین داد پاسخ که راه خرد
ز هر دانشی بی گمان بگذرد
همان خوی نیکو که مردم بدوی
بماند همه ساله با آب روی
وزین گوهران گوهری استوار
تن خشندی دیدم از روزگار.
فردوسی (شاهنامه چ بروخیم ج 8 ص 41).
یکی عهد خواهم کنون استوار
سزاوار مهری برو یادگار
که ما زین پس از کین ایرج سخن
نرانیم و زآن روزگار کهن.فردوسی.
ابا هدیه و نامه و با نثار
یکی درج و قفلی بدو استوار.فردوسی.
بپرسید دیگر که در کوهسار
یکی شارسان یافتم استوار.فردوسی.
شهنشاه را سربسر دوستدار
بفرمان ببسته کمر استوار.فردوسی.
چو بر تخت شاهی نشست استوار
ندانست جز خویشتن شهریار.فردوسی.
همچو زلف نیکوان خردساله تاب خورد
همچو عهد دوستان سالخورده استوار.فرخی.
مرد سر خُمش استوار بپوشد
تا بچگان از میان خم بنجوشد.منوچهری.
بود گرزهاشان سر گوسپند
زده در سر دستواری بلند
بسنگ فلاخن ز صد گام خوار
بدوزند در خاره میخ استوار.
اسدی (گرشاسب نامه).
پلی بود قوی پشتوانه های قوی برداشته و پشت آن استوار پوشیده. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص261). و چون این قواعد استوار گشت و کارها قرار گرفت اگر رأی غزو دوردست تر افتد توان کرد. (تاریخ بیهقی ص285). آن زمین را که در اوست برکت و آبادانی و قاعده های استوار می نهد. (تاریخ بیهقی ص92). بنده را صوابتر آن مینماید که خداوند این زمستان ببلخ رود تا بحشمت حاضری وی رسولان را بر مراد بازگردانند با عقد و عهد استوار. (تاریخ بیهقی ص 285). آن زمین که در اوست [ پادشاه عادل ]... قاعده های استوار مینهد. (تاریخ بیهقی). امیر ماضی... قاعدهء ملک سخت قوی و استوار پیش خداوند نهاد و برفت. (تاریخ بیهقی). مردی پیدا خواهد شد که از آن مرد بندگان او را [ خدا ] راحت خواهد بود و آبادانی و قاعده های استوار مینهد. (تاریخ بیهقی). امیر ماضی مدت یافت و دولت و قاعدهء ملک سخت قوی و استوار نهاد. (تاریخ بیهقی).
خسرو بتو کامکاردولت
دولت بتو استواربنیاد.مسعودسعد.
پایدار و استوار است از تو دین و مملکت
پایدار و پایدار و استوار و استوار.
مسعودسعد.
بکش بگرد معادی دین سکندروار
بزرگ حصنی سخت استوار از آتش و آب.
مسعودسعد.
از رای استوار تو اندر جهان عدل
تا حشر ماند قاعدهء استوار ملک.مسعودسعد.
در جهان ملک استوار ترا
قوت از دین استوار تو باد.مسعودسعد.
چه خوش عیش و چه خرم روزگار است
که دولت عالی و دین استوار است.
مسعودسعد.
فرع باشد بی خلل چون اصل باشد استوار.
معزی.
زن گرنه یکی هزار باشد
در عهد کم استوار باشد.نظامی.
عهد مرد استوار میباشد. کاتبی.
|| منیع. (تفلیسی) (منتهی الارب). محکم. مستحکم. حصین. (مهذب الاسماء). مشید. راسی. راسیه. مرصوص. بااستحکامات(7). با قلاع و حصار و باره ها که بدشواری مسخر شود: دژی استوار؛ حصنی حصین : و آن وقت سمرقند را از چینستان داشتندی و سمرقند را حصارهای استوار بود. (ترجمهء طبری بلعمی). اندر کوهی که میان ختلان و چغانیان است اندر دره ای نشسته اند و جائی سخت استوار است. (حدودالعالم). و اندر وی حصاریست سخت استوار. (حدود العالم). پرکدر... را قهندز است استوار. (حدود العالم). و اندر نصیبین، حصاریست استوار. (حدود العالم). و شهرستان وی سخت استوار است. (حدود العالم). منبج، شهرکیست بشام اندر بیابان استوار. (حدود العالم). شومان، شهریست استوار و به براکوه نهاده. (حدود العالم). بخارا، شهریست استوار و اندرمیان دو رود نهاده. (حدودالعالم). تفلیس، شهریست بزرگ و خرم و استوار. (حدود العالم). و بنزدیک او قلعهء دیگر است میانشان فرسنگی سخت استوار. (حدود العالم). و اندر وی [ شیراز ] یکی قهندز است قدیم سخت استوار آنرا قلعهء شه مؤبذ خوانند. (حدود العالم). باسند، شهرکیست با مردم بسیار و بر راه بخارا و سمرقند جائی استوار و با مردمانی جنگی. (حدود العالم).
بپرسید دیگر که بر کوهسار
یکی شارسان یافتم استوار.
فردوسی (شاهنامه چ بروخیم ج 1 ص 209).
تا تو ای خسرو حصار سیستان بگشاده ای
استواری نیست کس را بر حصار استوار.فرخی.
چون غوریان... بقلعت های استوار که داشتند اندر شدند. (تاریخ بیهقی ص 110). بحصاری رسیدند که آنرا برتر میگفتند قلعتی سخت استوار(8). (تاریخ بیهقی ص 92). کوهتیز استوار است. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 53). چون غوریان خبر وی [ محمود غزنوی را ]بیافتند بقلعتهای استوار که داشتند اندر شدند و جنگ را بسیجیدند. (تاریخ بیهقی). و این نیز حصاری بود سخت استوار و نامدار. (تاریخ بیهقی). مردی از مهتران عرب نام او حمدان قلعه ای داشت سخت عظیم استوار. (مجمل التواریخ و القصص). قلعه ای استوار ساخته بود. (مجمل التواریخ و القصص). مگر بر راه او متمردی بود و حصاری استوار داشت. (تاریخ طبرستان).
سه فرع گشت موالید و دست قدرت او
بر آن سه فرع بناهای استوار نهاد.
هندوشاه نخجوانی.
ای دل اساس خانهء عمر استوار نیست
سرمایه ای خوش است ولی پایدار نیست.عماد.
|| سخت. صعب. محکم :
پسرش آن گرانمایه اسفندیار
به بند گران اندر است استوار.دقیقی.
چنانش ببستند پای استوار
که هر کش همی دید بگریست زار.دقیقی.
نشانی ز پیروز خسرو بجست
بیاورد بیگانه مردی درست...
فرستاد او را گرفتند خوار
ببستند پایش ببند استوار.فردوسی(9).
چنین گفت کای نامور شهریار
کسی را ببندی ببند استوار
به بیچارگی جان بنان بسپرد(10)
خورش بازگیرند از او تا مرد(11).فردوسی(12).
کسی سازد رسن از نور خورشید
که اندر هستی خود ذره وار است
کسی کو در وجود خویش مانده ست
مده پندش که بندش استوار است.عطار.
|| راست گو. مقبول القول. مصدّق :
گر شرح دهم حال، هیچ کودک
باشد که مرا استوار دارد.مسعودسعد.
سوگند خوری که بی تو شادم
سوگند مخور که استواری.سیدحسن غزنوی.
|| سخت. شدید. آزاد : غلامی که وی را قماش گفتندی درآمد و بر شیر زخمی استوار کرد چنانکه بدان تمام شد و بیفتاد. (تاریخ بیهقی). امیر نیزه بگذارد بر سینهء وی [ شیر ] و زخمی زد استوار. (تاریخ بیهقی). ناگاه از کمین برآمدند و بر فائق و ایلمنکو زدند زدنی سخت استوار چنانکه هزیمت شدند. (تاریخ بیهقی).
بسم دزد خواندند و کردند خوار
فراوان طپانچه زدند استوار.
شمسی (یوسف و زلیخا).
|| مکین. متمکّن. مستقرّ. || مطمئن. ثابت :
تا استوار دید ترا در مصاف رزم
بر جان و عمر، دشمن تو استوار نیست.
مسعودسعد.
بعهدم دست میگیری ولیکن
که میگوید که پایت استوار است.انوری.
|| قویم. مؤکّد. || مأمون. بأمانت :
چنان بد که یک روز هر دو جوان
ببردند خوان نزد نوشیروان
بسر بر نهاده یکی پیشکار
که بودی خورش نزد او استوار.
فردوسی (شاهنامه چ بروخیم ج 8 ص 2404).
|| امن. محفوظ(13). مضبوط. (برهان) : شمایان را اینجا احتیاط باید کرد و آنچه از ری آورده شده است از نقد و جامه همه، جائی استوار بنهید که نتوان دانست که حالها چون گردد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص552). || صریح. بی پرده :
نوشتش یکی نامهء استوار
که ای نامور فرخ اسفندیار...دقیقی.
|| درشت: هکلَّس؛ درشت استوار. جلفزیز؛ ناقهء درشت و استوار. (منتهی الارب). || عزیز. || موثق. (دهار). امین. (خلاص) (برهان). معتمد. (التفهیم) (برهان). اعتمادی. (برهان). معتبر. ثقه. (مهذب الاسماء). ثقت :
... پس شدّاد بخلیفتان خویش نامه نوشت بجهان اندر هر کجا پادشاهی وی بود امیران و خلیفتان و کارداران و وکیلان و استواران وی بودند و آنچه بدین ماند چون ضحاک العلوان و الولیدبن الریان ... (ترجمهء طبری بلعمی).
یکی آرزو خواهم از شهریار
که با من فرستد یکی استوار
که تا هر کسی کو نبرد آورد
سر دشمنی زیر گرد آورد
نویسد بنامه درون نام او
رونده شود در جهان کام او.فردوسی.
فرستاد با او یکی استوار
ز ایوان بنزدیک آن سوگوار.فردوسی.
که نه نامور استواران خویش
جهاندیده و رازداران خویش
فرستادم اینک بنزدیک تو...فردوسی.
چو مهران ستاد آن سخنها شنید
بیاورد با استواران کلید.فردوسی.
بدستور فرمود از آن پس قباد
کز او هیچ بر بد مکن نیز یاد
بگو تا سوی طیسفونش برند
ز درگاه با رهنمونش برند
بباشد به آرام تا روز چند
نباید که دارد کس او را نژند
بر او بر موکل کنی استوار
گلینوش را با سواری هزار.فردوسی.
چنین گفت رومی که گر شهریار
فرستد مرا با یکی استوار.فردوسی.
یکی استواری فرستاد شاه
بدان تا کند کار موبد نگاه...فردوسی.
چو بشنید گریان برفت استوار
بیاورد پاسخ بر شهریار.فردوسی.
هر آنکس که رفتی بدرگاه شاه
بشایسته کاری وگر دادخواه
شدندی برش استواران اوی
بپرسیدن از کارداران اوی.فردوسی.
غنیمت ببخشید پس بر سپاه
جز از گنج ناپاکدل ساوه شاه
فرستاد با استواران خویش
جهاندیده و نامداران خویش
ببردند یکسر بدرگاه شاه
سپهبد سوی جنگ شد با سپاه.فردوسی.
دیوان خراج او [ ربیع الحارثی ] نهاد بسیستان و رسم دبیران و حسّاب و جهبذ و جابی(14) و مستوفی و مشرفان و استواران، و این همه بتدبیر حسن بصری کرد که او با وی اینجا آمده بود. (تاریخ سیستان ص92).
بگرد خادمان و نامداران
گزیده ویژگان و استواران.(ویس و رامین).
مالداری لیک رویست و ریا اندر بُنه
کشت کردی لیک خوکست و ملخ در کشت زار
حق همی گوید بده تا ده مکافاتت دهم
آن بحق ندهی و بس آسان بپاشی در شیار
این نه شرط مؤمنی باشد که در ایمان او
حق همی خائن نماید، خاک و سرگین استوار.
سنائی.
در معنی نقیب چهار وجه گفتند... ربیع گفت امین و استوار قوم باشد. (تفسیر ابوالفتوح رازی ج 2 ص 118 س 6).
همان استواران درگاه را
کز ایشان بدی ایمنی شاه را.نظامی.
محمد ستوده امین استوار
بقرآن ثنا گفت وی را خدای.
ابونصر فراهی (نصاب).
در ولایت خوارزم و ماوراءالنهر و اصفهان و عراق عادت چنان باشد که بر هر دیهی شخصی را که بأمانت و اعتماد مشهور باشد امین گمارند و او را استوار گویند و آن شغل را استواری خوانند و استوار غیر رئیس باشد. (صحاح الفرس).
- استوار آمدن؛ موافق شدن : و نزدیک امیر فرستاد و درخواست که مرا دستوری دهد تا بر سر آن ضیعت روم که این هوا مرا نمیسازد تا آنجا دعای دولت گویم و امیر استوار آمد و موافق و دستوری داد و او را عفو کرد.(15)(تاریخ بیهقی ص 364).
- استوار آمدن قولی یا تدبیری کسی را؛درست آمدن. صحیح بنظر آمدن. یقین شدن. باور آمدن :
شیر تا بر کنگرهء کاخت سر نخجیر دید
از غم و از رشک خون گرید به روزی چند بار
چشم شیر از خون گرستن سرخ باشد روز و شب
هرکه چشم شیر دید این آید او را استوار.فرخی.
و سوگندان بر زبان راند که جز ضیعتی که بگوزگانان دارد... هیچ چیز ندارد... و امیر را استوار آمد. (تاریخ بیهقی).
بدین نسبت زور با جهل او
گوا دارم اکنون هم از اهل او
بگهواره از کودک شیرخوار
همی پرس تا آیدت استوار.
شمسی (یوسف و زلیخا).
و قاضیی بود به قم از دست صاحب که صاحب را در... او اعتقادی بود راسخ و یک یک برخلاف این از وی خبر میدادند و صاحب را استوار نمی آمد تا از ثقات اهل قم دو مقبول القول گفتند. (چهارمقاله).
کرده چنان استوار با دل و جان عهد غم
کز کسی ار بشنوی نایدت آن استوار.خاقانی.
هر آن فریب که از عشوه ایست در کارم
مرا ز ساده دلی استوار می آید.کمال اسماعیل.
ملک را گفتن درویش استوار آمد گفت از من تمنائی بکن... (گلستان). جوانان را تدبیر پیر استوار آمد. (گلستان).
- استوار برآوردن بنا؛ رصّ. (تاج المصادر بیهقی).
- استوار بستن و استوار ببستن؛ اعکاء. محکم بستن. شدّ. (تاج المصادر بیهقی). لزّ. لَزَز. (تاج المصادر بیهقی). لفم. اِلفام. (منتهی الارب). ایثاق. (تاج المصادر بیهقی) :
از آن پس عقاب دلاور چهار
بیاورد و بر تخت بست استوار.
فردوسی (شاهنامه چ بروخیم ج2 ص411).
ببستم میان یلی استوار
ابا جادوان ساختم کارزار.فردوسی.
درش استوار از پی او ببست
که تا میهمانش کند استوار.عنصری.
چون آرزو آید شکالش کند [ خرد ] و بر آخورش استوار ببندد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 98). و بر آخر بکوه دماوند بر چاهی ببستش [ ضحاک را ] استوار. (مجمل التواریخ و القصص).
خست بزخم حسام گردهء گردون تمام
بست ببند کمند گردن دهر استوار.خاقانی.
... بامدادان که ملک کنیزک را جست و نیافت حکایت کردند خشم گرفت و فرمود تا سیاه را با کنیزک استوار ببندند. (گلستان). پارسائی بر یکی از خداوندان نعمت گذر کرد که بنده ای را دست و پای استوار بسته عقوبت همی کرد. (گلستان).
- استوار بودن؛ قایم بودن. ثابت بودن. راسخ بودن :
دل لشکر از بیم او خون گرفت
نبودند بر جای خویش استوار.فرخی.
یکی کودک شرمسار است سخت
به دین خودش استوار است سخت.
شمسی (یوسف و زلیخا).
و مدبر ملک باید که عقل او بدانش آراسته باشد و دانش او بعقل استوار باشد. (فارسنامهء ابن البلخی ص 30).
شاها بنای ملک بتو استوار باد
در دست جاه تو ز بقا دستیار باد.
مسعودسعد (دیوان چ رشید یاسمی ص89).
بنیاد ملک بی سر تیغ استوار نیست
او را که ملک باید بی تیغ کار نیست.
؟ (از کلیله و دمنه).
خیر نبیند شخص مرگ که در نبرد فنا سخت استوار است. (ترجمهء تاریخ یمینی ص457).
- || در امن بودن. محفوظ بودن :
شنیدم که چیزی بود استوار
که او را نگهبان بود بی شمار
مگر راز کآنگاه پنهان بود
که او را یکی تن نگهبان بود.ابوشکور.
- || پذیرفته بودن. مقبول بودن :
دانی که بی مصور صورت نیامده ست
دانی که این سخن بر عقل استوار نیست.
مسعودسعد.
- || درست بودن. کامل بودن :
بر لحن چنگ و سازی کش زیر زار باشد
زیرش درست باشد بم استوار باشد.منوچهری.
- || اطمینان داشتن. واثق بودن. ایمنی :
کلید شبستان بدو داد و گفت
برو تا کرا بینی اندر نهفت
پرستنده با او بیامد چهار
که خاقان بدیشان بدی استوار.
فردوسی (شاهنامه چ بروخیم ج 8 ص 41).
نگر تا نباشی بر او استوار
بمن بنگر و زو دل ایمن مدار.اسدی.
که داند که مادرش چون داشتی
ز جانش همانا فزون داشتی...
ز بیم استوارش نبودی بکس
خود او بود او را نگهدار و بس.
شمسی (یوسف و زلیخا).
بکس یک زمان استوارش نبود
بجز خود شب و روز یارش نبود.
شمسی (یوسف و زلیخا).
امید از جهان سوی او داشتی
زمانی ز آغوش نگذاشتی
بهیچ آدمی استوارش نبود
شب و روز بی او قرارش نبود.
شمسی (یوسف و زلیخا).
- || محکم بودن. حصین بودن : هزیمتیان چون بدیه رسیدند آنرا حصار گرفتند و سخت استوار بود. (تاریخ بیهقی). و اهل بیکند جمله بازرگانان بوده اند و بازرگانی چین و دریا کردندی و بغایت توانگر بوده اند و قتیبه بن مسلم بسیار رنج دید بگرفتن او که بغایت استوار بود و او را شهرستان روئین خوانده اند. (تاریخ بخارا).
- استوار بودن بر جای؛ پابرجا بودن :
ز پهلوی ره شیری آمد پدید
غریونده چون رعد در کوهسار...
دل لشکر از بیم او خون گرفت
نبودند بر جای خویش استوار.فرخی.
- استوار بودن در عقیدتی؛ ثابت بودن در آن. عدم تزلزل در آن.
- استوار داشتن؛ برقرار داشتن :
و اسئل القریه التی کنا فیها... (قرآن 12/82)؛ و اگر استوار نداری ما را، بپرس از مردمان مصر و از مردمان کاروان. (ترجمهء طبری بلعمی). و عبدالمطلب ایشان را نیکو داشت وعده کرد استوار نداشتند. (ترجمهء طبری بلعمی). ایشان آواز پیغمبر شنیدند ولی بازنگشتند و استوار نداشتند و با خویشتن گفتند پیغمبر خدای را کشتند. (ترجمهء طبری بلعمی). هرمز گفت نشاید بودن و پرویز را [ در اینکه سکه ای درم کردن به ری بامر پرویز نبوده و بهرام چوبینه بمکر و دستان این کار کرده است ] استوار نداشت. و پرویز از پدر بترسید و بشب بگریخت. (ترجمهء طبری بلعمی). حسان بن ربیع سپاه برگرفت و قصد قبیلهء جدیس کرد چون بسه روز راه رسید ریاح او را گفت مرا اینجا خواهریست... بجهان اندر کسی نیست تیزچشم تر از وی... بفرمای سپاه را تا هر کسی درختی برکنند و پیش خویش میبرند تا او چون بنگرد درختان بیند. همچنان کردند. ایشان یمامه را گفتند بر مناره رو و بنگر تا چه بینی. گفت همی بینم که درختان همیروند صورت ایشان صورت درخت و رفتن ایشان رفتن مردم. او را استوار نداشتند. (ترجمهء طبری بلعمی).
ندانی که برهان نباشد بکار (؟)
ندارد کسی این سخن استوار.فردوسی.
سرخی از خون نگسلد هرگز چنان کز نار نور
مردمان گویند، لیکن من ندارم استوار.عنصری.
گر استوار نداری حدیث آسانست
مدیح شاه بخوان و نظیر شاه بیار.
ابوحنیفهء اسکافی.
فخر بر دیگر جهودان خیبری را خط اوست
بنگر اینک گر نداری استوار ای ناصبی.
ناصرخسرو.
نیک نگه کن گر استوار نداری
شخص چو نالم که بود چون که تربل.
ناصرخسرو.
برخیز و بیازمای ار ایدونک
بر قول نداری استوارم.ناصرخسرو.
دروغست گفتارهاش ای برادر
بهر چت بگوید مدار استوارش.ناصرخسرو.
و میگوید [ ابوعلی سینا ] زنی را دیدم که این علت بر وی دراز گشته بود و دل از خویشتن برداشته و مرگ را ساخته بر ادرار به گلشکر علاج کردم شفا یافت و گوشت بدو بازآمد و فربه گشت و میگوید نتوانم گفت که چه مبلغ گلشکر بدو دادم که ترسم استوار ندارند. (ذخیرهء خوارزمشاهی).
چو وصل او را عقل من استوار نداشت
دو دست من سر زلفینش استوار گرفت.
مسعودسعد.
گوشم اول که این خبر بشنود
بروانت که استوار نداشت. مسعودسعد.
گر گوش بشنود که بمانند او کیست
کم دارد آن شنودهء گوش استوار دل.سوزنی.
آخر چند کسی که خبر میدهند از وجود بغداد که بغدادی هست تو آنرا استوار میداری و بشک نمی توانی بودن. (کتاب المعارف).
ای که میگوئی خرد به یا روان
من بگویم گر تو داری استوار
آدمی را عقل باید در بدن
ورنه جان در کالبد دارد حمار.سعدی.
- || اطمینان داشتن. وثوق. مطمئن بودن. ایتمان. امین شمردن : و سلیمان را زنی بود جراده نام و سلطان جز او را بر انگشتری استوار نداشتی. (ترجمهء طبری بلعمی). پس قباد بملک اندر بنشست و سوفرای را خلیفه کرد و داد فرمود کردن و گفت تو با من نبودی و پسرت با من بود و حق وی واجب شد بخدمت که مرا کرد اندرین راه و ترا نیز حق بر من واجب است که پدرم ترا استوار داشت و ملک بتو سپرد. (ترجمهء طبری بلعمی). میان پیغمبر صلی الله علیه و سلم و ابوبکر دوستی بود و ابوبکر اندر میان قریش پسندیده و بزرگوار بود و مال بسیار داشت و مردمان او را استوار داشتندی. (ترجمهء طبری بلعمی). گویند که مریم آنجا خوشه چیدی با یوسف درودگر و عیسی را بکس استوار نداشتی و گهواره او به پشت اندر انداخته بودی و خوشه همی چیدی. (ترجمهء طبری بلعمی).
بیا یوسف خویش را گوش دار
مدارش بهیچ آدمی استوار.
شمسی (یوسف و زلیخا).
مدار ای پدر تا تو باشی مدار
از این پس بسوگندشان استوار.
شمسی (یوسف و زلیخا).
بخواهر سپرده ست مادر ورا
بود خاله او را کنون مادرا...
همی داردش روز و شب در کنار
ندارد بهر کس ورا استوار.
شمسی (یوسف و زلیخا).
هیچ کس را تو استوار مدار
کار خود کن کسی بیار مدار.سنائی.
نقل است که وقتی بحج میرفت دیگران با وی بودند گفتند از ما هیچکس زاد و راحله ندارد. ابراهیم گفت خدای را استوار دارید در رزق، آنگاه گفت در درخت نگرید اگر زر طمع دارید زر گردد همه درختان مغیلان زر شده بود بقدرت خدای تعالی. (تذکره الاولیاء عطار).
بسوگند و عهد استوارش مدار
نگهبان پنهان بر او بر گمار.سعدی (بوستان).
- استوار داشتن کسی را در قولی؛ باور کردن گفتار او. گرویدن. تصدیق کردن.
- استوار شدن؛ محکم شدن. استحکام. (زوزنی). توکد. (زوزنی). ثابت شدن. راسخ شدن :
پشتوان کمال چون باید
میخ حزم تو استوار شود.مسعودسعد.
گر قدمت شد بیقین استوار
گرد ز دریا نم از آتش برآر.نظامی.
- استوار کردن؛ محکم کردن. سخت کردن. مؤکد گردانیدن. تصتیم. (منتهی الارب) :
آن همای رایت فرخندهء او خفته نیست
آخر او خواهد بنای مملکت کرد استوار.فرخی.
سلطان محمود... با منوچهرخان والی گرگان عقد و عهد استوار کردی. (تاریخ بیهقی). خشم لشکر این پادشاه است که بدیشان... ثغور استوار کند. (تاریخ بیهقی). تا امیر جلیل منصور منوچهربن قابوس طاعتدار و... باشد و شرایط آن عهد که او [ محمود ] را بسته است و بسوگندان گران استوار کرده... نگاه دارد... من دوست او باشم [ مسعود ] . (تاریخ بیهقی ص132). میداند [ منوچهربن قابوس ]روز پدرم [ محمود ] بپایان آمدست جانب خویشتن را خواهد که با ما استوار کند. (تاریخ بیهقی ص131). کوتوال وی را از آن خانه بخانهء دیگر برد و احتیاط زیادت کرد و فرمود تا آن سمج بخشت و گل استوار کردند. (تاریخ بیهقی ص432).
پند پذیر ای پسر که پند ترا
پای بدین اندر استوار کند.ناصرخسرو.
ملک را استوار کردستی
بوزیری دبیر و باتدبیر.ناصرخسرو.
گوش همی گوید از محال و دروغ
راه بکن سخت استوار مرا.ناصرخسرو.
مردمان با سلاح آنجا اندرفرستاد و بفرمود تا هر چه میکندند بچوب و نی و خاک استوار میکردند و می پوشانیدند تا بزیر دیوار حصار برسیدند و مقدار پنجاه گز جای سوراخ کردند و با ستونها استوار کردند. (تاریخ بخارا). و عهدهای خدای و رسول خدای استوار کردند و همه اعیان شهر بر آن صلح نامه خطها نوشتند. (تاریخ بخارا). بمخرجی میان دو کوه بلند التجا ساخت و مغفر و مدخل آن مضیق بفیلان کوه پیکر استوار کرد. (ترجمهء تاریخ یمینی ص350).
تا نکنی جای قدم استوار
پای منه در طلب هیچ کار.نظامی.
- || درست کردن، چنانکه قرآن را : روزی بنی اسرائیل جمع آمدند و گفتند [ داود را ] ای خلیفهء خدا میباید ما را که آواز تو بشنویم و زبور استوار کنیم تا دل ما بیاساید(16) و روشن شود. (قصص الانبیاء ص 157).
- || صحه نهادن : من نامه نبشتم، وی آنرا بخط خویش استوار کرد. (تاریخ بیهقی).
- || سخت گرفتن. سخت بستن. محکم بستن :
آخر کآرام گیرد و نچخد نیز
دَرْش کند استوار مرد نگهبان.رودکی.
در بفلج اندر بکردم استوار
در کلیدان اندرون هشتم مدنگ.
علی قرط اندکانی.
سر گنج را شاه کرد استوار
براه بیابان برآراست کار.فردوسی.
در دخمهء شاه کرد استوار
بسی برنیامد برین روزگار
که شیرویه را زهر دادند نیز
جهان را ز شاهان پر آمد قفیز.فردوسی.
چنانکه تمامت دیوار محکم بگرفت و درها را محکم استوار کردند. (قصص الانبیاء ص133).
از بس که گفتم ای ملکه بس بس از کرم
جمله ملائکه در گوش استوار کرد.خاقانی.
- استوار گردانیدن؛ محکم کردن. ثابت کردن: اِخداع؛ استوار گردانیدن چیزی را بچیزی. (منتهی الارب) : و آنچه از جهت وی در تأسیس قواعد خلافت و تأکید مبانی ملک و دولت تقدیم افتاد... چنان مستحکم و استوار گردانید که چهارصد و اند سال بگذشت. (کلیله و دمنه).
- استوار گردیدن؛ محکم شدن. ثابت گشتن :رسولان فرستاده آید... تا قواعد دوستی... استوارتر گردد. (تاریخ بیهقی).
- || مطمئن گردیدن : و گفت هرکه قناعت کند از اهل زمانه راحت یابد و هرکه توکل کند استوار گردد. (تذکره الاولیاء عطار).
- استوار گرفتن؛ محکم گرفتن :
درآمد به او رستم نامدار
گرفته بر و یال او استوار.فردوسی.
- استوار گفتن؛ با اطمینان گفتن. صریح و آشکار بیان کردن. رُک گفتن :
راست کن لفظ و استوار بگوی
سره کن راه و پس دلیر بتاز.مسعودسعد.
- جای استوار داشتن؛ در جائی مأمون مقیم بودن که کس را بدان دست رس نباشد :عبدالجبار پسر وزیر روی پنهان کرد، بیم جان بود. می جویند و او را نمی یابند که جای استوار دارد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص429).
|| نلرزیدنی(17). || واثق. (ابوالفتوح رازی). || باور. (برهان). || در اصطلاح نظام امروز، صاحب درجه ایست بالاتر از گروهبان یکم (وکیل باشی) و پائین تر از ستوان سوم (نایب سوم) و آن شامل دو درجهء استوار یکم و استوار دوم است.
(1) - Astobar.
(2) - Hostobar.
(3) - Stable. Constant.
(4) - Ferme.
(5) - Fixe. (6) - ببینیم تا گردش روزگار
چه بندد بدین بند نااستوار. فردوسی.
(7) - رجوع به تاریخ بیهقی چ فیاض ص 115 شود.
(8) - Bien fortifie. (9) - شاهنامه چ بروخیم ج 6 ص 1552.
(10) - در متن چ بروخیم: بنانی سپرد.
(11) - در متن چ بروخیم: تا بمرد.
(12) - شاهنامه چ بروخیم ج 8 ص 2301.
(13) - Assure. (14)- در تاریخ سیستان: دبیران او حساب و جهد و جای. متن تصحیح قیاسی آقای بهار است.
(15) - ظ. اصل: امیر را استوار آمد و موافق [ میل او ] دستوری داده بوده است.
(16) - در متن چاپی: بیاید، و تصحیح قیاسی است.
(17) - Inebranlable.
کرانه گرفتم ز یاران بد
که بنیاد من استوار است خود.ابوشکور.
ز تیزیش خندان شد اسفندیار
بیازید و دستش گرفت استوار.
فردوسی (شاهنامه چ بروخیم ج 6 ص 1675).
بدو گفت ازینها کدامست شاه
سوی نیکویی ها نماینده راه
چنین داد پاسخ که راه خرد
ز هر دانشی بی گمان بگذرد
همان خوی نیکو که مردم بدوی
بماند همه ساله با آب روی
وزین گوهران گوهری استوار
تن خشندی دیدم از روزگار.
فردوسی (شاهنامه چ بروخیم ج 8 ص 41).
یکی عهد خواهم کنون استوار
سزاوار مهری برو یادگار
که ما زین پس از کین ایرج سخن
نرانیم و زآن روزگار کهن.فردوسی.
ابا هدیه و نامه و با نثار
یکی درج و قفلی بدو استوار.فردوسی.
بپرسید دیگر که در کوهسار
یکی شارسان یافتم استوار.فردوسی.
شهنشاه را سربسر دوستدار
بفرمان ببسته کمر استوار.فردوسی.
چو بر تخت شاهی نشست استوار
ندانست جز خویشتن شهریار.فردوسی.
همچو زلف نیکوان خردساله تاب خورد
همچو عهد دوستان سالخورده استوار.فرخی.
مرد سر خُمش استوار بپوشد
تا بچگان از میان خم بنجوشد.منوچهری.
بود گرزهاشان سر گوسپند
زده در سر دستواری بلند
بسنگ فلاخن ز صد گام خوار
بدوزند در خاره میخ استوار.
اسدی (گرشاسب نامه).
پلی بود قوی پشتوانه های قوی برداشته و پشت آن استوار پوشیده. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص261). و چون این قواعد استوار گشت و کارها قرار گرفت اگر رأی غزو دوردست تر افتد توان کرد. (تاریخ بیهقی ص285). آن زمین را که در اوست برکت و آبادانی و قاعده های استوار می نهد. (تاریخ بیهقی ص92). بنده را صوابتر آن مینماید که خداوند این زمستان ببلخ رود تا بحشمت حاضری وی رسولان را بر مراد بازگردانند با عقد و عهد استوار. (تاریخ بیهقی ص 285). آن زمین که در اوست [ پادشاه عادل ]... قاعده های استوار مینهد. (تاریخ بیهقی). امیر ماضی... قاعدهء ملک سخت قوی و استوار پیش خداوند نهاد و برفت. (تاریخ بیهقی). مردی پیدا خواهد شد که از آن مرد بندگان او را [ خدا ] راحت خواهد بود و آبادانی و قاعده های استوار مینهد. (تاریخ بیهقی). امیر ماضی مدت یافت و دولت و قاعدهء ملک سخت قوی و استوار نهاد. (تاریخ بیهقی).
خسرو بتو کامکاردولت
دولت بتو استواربنیاد.مسعودسعد.
پایدار و استوار است از تو دین و مملکت
پایدار و پایدار و استوار و استوار.
مسعودسعد.
بکش بگرد معادی دین سکندروار
بزرگ حصنی سخت استوار از آتش و آب.
مسعودسعد.
از رای استوار تو اندر جهان عدل
تا حشر ماند قاعدهء استوار ملک.مسعودسعد.
در جهان ملک استوار ترا
قوت از دین استوار تو باد.مسعودسعد.
چه خوش عیش و چه خرم روزگار است
که دولت عالی و دین استوار است.
مسعودسعد.
فرع باشد بی خلل چون اصل باشد استوار.
معزی.
زن گرنه یکی هزار باشد
در عهد کم استوار باشد.نظامی.
عهد مرد استوار میباشد. کاتبی.
|| منیع. (تفلیسی) (منتهی الارب). محکم. مستحکم. حصین. (مهذب الاسماء). مشید. راسی. راسیه. مرصوص. بااستحکامات(7). با قلاع و حصار و باره ها که بدشواری مسخر شود: دژی استوار؛ حصنی حصین : و آن وقت سمرقند را از چینستان داشتندی و سمرقند را حصارهای استوار بود. (ترجمهء طبری بلعمی). اندر کوهی که میان ختلان و چغانیان است اندر دره ای نشسته اند و جائی سخت استوار است. (حدودالعالم). و اندر وی حصاریست سخت استوار. (حدود العالم). پرکدر... را قهندز است استوار. (حدود العالم). و اندر نصیبین، حصاریست استوار. (حدود العالم). و شهرستان وی سخت استوار است. (حدود العالم). منبج، شهرکیست بشام اندر بیابان استوار. (حدود العالم). شومان، شهریست استوار و به براکوه نهاده. (حدود العالم). بخارا، شهریست استوار و اندرمیان دو رود نهاده. (حدودالعالم). تفلیس، شهریست بزرگ و خرم و استوار. (حدود العالم). و بنزدیک او قلعهء دیگر است میانشان فرسنگی سخت استوار. (حدود العالم). و اندر وی [ شیراز ] یکی قهندز است قدیم سخت استوار آنرا قلعهء شه مؤبذ خوانند. (حدود العالم). باسند، شهرکیست با مردم بسیار و بر راه بخارا و سمرقند جائی استوار و با مردمانی جنگی. (حدود العالم).
بپرسید دیگر که بر کوهسار
یکی شارسان یافتم استوار.
فردوسی (شاهنامه چ بروخیم ج 1 ص 209).
تا تو ای خسرو حصار سیستان بگشاده ای
استواری نیست کس را بر حصار استوار.فرخی.
چون غوریان... بقلعت های استوار که داشتند اندر شدند. (تاریخ بیهقی ص 110). بحصاری رسیدند که آنرا برتر میگفتند قلعتی سخت استوار(8). (تاریخ بیهقی ص 92). کوهتیز استوار است. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 53). چون غوریان خبر وی [ محمود غزنوی را ]بیافتند بقلعتهای استوار که داشتند اندر شدند و جنگ را بسیجیدند. (تاریخ بیهقی). و این نیز حصاری بود سخت استوار و نامدار. (تاریخ بیهقی). مردی از مهتران عرب نام او حمدان قلعه ای داشت سخت عظیم استوار. (مجمل التواریخ و القصص). قلعه ای استوار ساخته بود. (مجمل التواریخ و القصص). مگر بر راه او متمردی بود و حصاری استوار داشت. (تاریخ طبرستان).
سه فرع گشت موالید و دست قدرت او
بر آن سه فرع بناهای استوار نهاد.
هندوشاه نخجوانی.
ای دل اساس خانهء عمر استوار نیست
سرمایه ای خوش است ولی پایدار نیست.عماد.
|| سخت. صعب. محکم :
پسرش آن گرانمایه اسفندیار
به بند گران اندر است استوار.دقیقی.
چنانش ببستند پای استوار
که هر کش همی دید بگریست زار.دقیقی.
نشانی ز پیروز خسرو بجست
بیاورد بیگانه مردی درست...
فرستاد او را گرفتند خوار
ببستند پایش ببند استوار.فردوسی(9).
چنین گفت کای نامور شهریار
کسی را ببندی ببند استوار
به بیچارگی جان بنان بسپرد(10)
خورش بازگیرند از او تا مرد(11).فردوسی(12).
کسی سازد رسن از نور خورشید
که اندر هستی خود ذره وار است
کسی کو در وجود خویش مانده ست
مده پندش که بندش استوار است.عطار.
|| راست گو. مقبول القول. مصدّق :
گر شرح دهم حال، هیچ کودک
باشد که مرا استوار دارد.مسعودسعد.
سوگند خوری که بی تو شادم
سوگند مخور که استواری.سیدحسن غزنوی.
|| سخت. شدید. آزاد : غلامی که وی را قماش گفتندی درآمد و بر شیر زخمی استوار کرد چنانکه بدان تمام شد و بیفتاد. (تاریخ بیهقی). امیر نیزه بگذارد بر سینهء وی [ شیر ] و زخمی زد استوار. (تاریخ بیهقی). ناگاه از کمین برآمدند و بر فائق و ایلمنکو زدند زدنی سخت استوار چنانکه هزیمت شدند. (تاریخ بیهقی).
بسم دزد خواندند و کردند خوار
فراوان طپانچه زدند استوار.
شمسی (یوسف و زلیخا).
|| مکین. متمکّن. مستقرّ. || مطمئن. ثابت :
تا استوار دید ترا در مصاف رزم
بر جان و عمر، دشمن تو استوار نیست.
مسعودسعد.
بعهدم دست میگیری ولیکن
که میگوید که پایت استوار است.انوری.
|| قویم. مؤکّد. || مأمون. بأمانت :
چنان بد که یک روز هر دو جوان
ببردند خوان نزد نوشیروان
بسر بر نهاده یکی پیشکار
که بودی خورش نزد او استوار.
فردوسی (شاهنامه چ بروخیم ج 8 ص 2404).
|| امن. محفوظ(13). مضبوط. (برهان) : شمایان را اینجا احتیاط باید کرد و آنچه از ری آورده شده است از نقد و جامه همه، جائی استوار بنهید که نتوان دانست که حالها چون گردد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص552). || صریح. بی پرده :
نوشتش یکی نامهء استوار
که ای نامور فرخ اسفندیار...دقیقی.
|| درشت: هکلَّس؛ درشت استوار. جلفزیز؛ ناقهء درشت و استوار. (منتهی الارب). || عزیز. || موثق. (دهار). امین. (خلاص) (برهان). معتمد. (التفهیم) (برهان). اعتمادی. (برهان). معتبر. ثقه. (مهذب الاسماء). ثقت :
... پس شدّاد بخلیفتان خویش نامه نوشت بجهان اندر هر کجا پادشاهی وی بود امیران و خلیفتان و کارداران و وکیلان و استواران وی بودند و آنچه بدین ماند چون ضحاک العلوان و الولیدبن الریان ... (ترجمهء طبری بلعمی).
یکی آرزو خواهم از شهریار
که با من فرستد یکی استوار
که تا هر کسی کو نبرد آورد
سر دشمنی زیر گرد آورد
نویسد بنامه درون نام او
رونده شود در جهان کام او.فردوسی.
فرستاد با او یکی استوار
ز ایوان بنزدیک آن سوگوار.فردوسی.
که نه نامور استواران خویش
جهاندیده و رازداران خویش
فرستادم اینک بنزدیک تو...فردوسی.
چو مهران ستاد آن سخنها شنید
بیاورد با استواران کلید.فردوسی.
بدستور فرمود از آن پس قباد
کز او هیچ بر بد مکن نیز یاد
بگو تا سوی طیسفونش برند
ز درگاه با رهنمونش برند
بباشد به آرام تا روز چند
نباید که دارد کس او را نژند
بر او بر موکل کنی استوار
گلینوش را با سواری هزار.فردوسی.
چنین گفت رومی که گر شهریار
فرستد مرا با یکی استوار.فردوسی.
یکی استواری فرستاد شاه
بدان تا کند کار موبد نگاه...فردوسی.
چو بشنید گریان برفت استوار
بیاورد پاسخ بر شهریار.فردوسی.
هر آنکس که رفتی بدرگاه شاه
بشایسته کاری وگر دادخواه
شدندی برش استواران اوی
بپرسیدن از کارداران اوی.فردوسی.
غنیمت ببخشید پس بر سپاه
جز از گنج ناپاکدل ساوه شاه
فرستاد با استواران خویش
جهاندیده و نامداران خویش
ببردند یکسر بدرگاه شاه
سپهبد سوی جنگ شد با سپاه.فردوسی.
دیوان خراج او [ ربیع الحارثی ] نهاد بسیستان و رسم دبیران و حسّاب و جهبذ و جابی(14) و مستوفی و مشرفان و استواران، و این همه بتدبیر حسن بصری کرد که او با وی اینجا آمده بود. (تاریخ سیستان ص92).
بگرد خادمان و نامداران
گزیده ویژگان و استواران.(ویس و رامین).
مالداری لیک رویست و ریا اندر بُنه
کشت کردی لیک خوکست و ملخ در کشت زار
حق همی گوید بده تا ده مکافاتت دهم
آن بحق ندهی و بس آسان بپاشی در شیار
این نه شرط مؤمنی باشد که در ایمان او
حق همی خائن نماید، خاک و سرگین استوار.
سنائی.
در معنی نقیب چهار وجه گفتند... ربیع گفت امین و استوار قوم باشد. (تفسیر ابوالفتوح رازی ج 2 ص 118 س 6).
همان استواران درگاه را
کز ایشان بدی ایمنی شاه را.نظامی.
محمد ستوده امین استوار
بقرآن ثنا گفت وی را خدای.
ابونصر فراهی (نصاب).
در ولایت خوارزم و ماوراءالنهر و اصفهان و عراق عادت چنان باشد که بر هر دیهی شخصی را که بأمانت و اعتماد مشهور باشد امین گمارند و او را استوار گویند و آن شغل را استواری خوانند و استوار غیر رئیس باشد. (صحاح الفرس).
- استوار آمدن؛ موافق شدن : و نزدیک امیر فرستاد و درخواست که مرا دستوری دهد تا بر سر آن ضیعت روم که این هوا مرا نمیسازد تا آنجا دعای دولت گویم و امیر استوار آمد و موافق و دستوری داد و او را عفو کرد.(15)(تاریخ بیهقی ص 364).
- استوار آمدن قولی یا تدبیری کسی را؛درست آمدن. صحیح بنظر آمدن. یقین شدن. باور آمدن :
شیر تا بر کنگرهء کاخت سر نخجیر دید
از غم و از رشک خون گرید به روزی چند بار
چشم شیر از خون گرستن سرخ باشد روز و شب
هرکه چشم شیر دید این آید او را استوار.فرخی.
و سوگندان بر زبان راند که جز ضیعتی که بگوزگانان دارد... هیچ چیز ندارد... و امیر را استوار آمد. (تاریخ بیهقی).
بدین نسبت زور با جهل او
گوا دارم اکنون هم از اهل او
بگهواره از کودک شیرخوار
همی پرس تا آیدت استوار.
شمسی (یوسف و زلیخا).
و قاضیی بود به قم از دست صاحب که صاحب را در... او اعتقادی بود راسخ و یک یک برخلاف این از وی خبر میدادند و صاحب را استوار نمی آمد تا از ثقات اهل قم دو مقبول القول گفتند. (چهارمقاله).
کرده چنان استوار با دل و جان عهد غم
کز کسی ار بشنوی نایدت آن استوار.خاقانی.
هر آن فریب که از عشوه ایست در کارم
مرا ز ساده دلی استوار می آید.کمال اسماعیل.
ملک را گفتن درویش استوار آمد گفت از من تمنائی بکن... (گلستان). جوانان را تدبیر پیر استوار آمد. (گلستان).
- استوار برآوردن بنا؛ رصّ. (تاج المصادر بیهقی).
- استوار بستن و استوار ببستن؛ اعکاء. محکم بستن. شدّ. (تاج المصادر بیهقی). لزّ. لَزَز. (تاج المصادر بیهقی). لفم. اِلفام. (منتهی الارب). ایثاق. (تاج المصادر بیهقی) :
از آن پس عقاب دلاور چهار
بیاورد و بر تخت بست استوار.
فردوسی (شاهنامه چ بروخیم ج2 ص411).
ببستم میان یلی استوار
ابا جادوان ساختم کارزار.فردوسی.
درش استوار از پی او ببست
که تا میهمانش کند استوار.عنصری.
چون آرزو آید شکالش کند [ خرد ] و بر آخورش استوار ببندد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 98). و بر آخر بکوه دماوند بر چاهی ببستش [ ضحاک را ] استوار. (مجمل التواریخ و القصص).
خست بزخم حسام گردهء گردون تمام
بست ببند کمند گردن دهر استوار.خاقانی.
... بامدادان که ملک کنیزک را جست و نیافت حکایت کردند خشم گرفت و فرمود تا سیاه را با کنیزک استوار ببندند. (گلستان). پارسائی بر یکی از خداوندان نعمت گذر کرد که بنده ای را دست و پای استوار بسته عقوبت همی کرد. (گلستان).
- استوار بودن؛ قایم بودن. ثابت بودن. راسخ بودن :
دل لشکر از بیم او خون گرفت
نبودند بر جای خویش استوار.فرخی.
یکی کودک شرمسار است سخت
به دین خودش استوار است سخت.
شمسی (یوسف و زلیخا).
و مدبر ملک باید که عقل او بدانش آراسته باشد و دانش او بعقل استوار باشد. (فارسنامهء ابن البلخی ص 30).
شاها بنای ملک بتو استوار باد
در دست جاه تو ز بقا دستیار باد.
مسعودسعد (دیوان چ رشید یاسمی ص89).
بنیاد ملک بی سر تیغ استوار نیست
او را که ملک باید بی تیغ کار نیست.
؟ (از کلیله و دمنه).
خیر نبیند شخص مرگ که در نبرد فنا سخت استوار است. (ترجمهء تاریخ یمینی ص457).
- || در امن بودن. محفوظ بودن :
شنیدم که چیزی بود استوار
که او را نگهبان بود بی شمار
مگر راز کآنگاه پنهان بود
که او را یکی تن نگهبان بود.ابوشکور.
- || پذیرفته بودن. مقبول بودن :
دانی که بی مصور صورت نیامده ست
دانی که این سخن بر عقل استوار نیست.
مسعودسعد.
- || درست بودن. کامل بودن :
بر لحن چنگ و سازی کش زیر زار باشد
زیرش درست باشد بم استوار باشد.منوچهری.
- || اطمینان داشتن. واثق بودن. ایمنی :
کلید شبستان بدو داد و گفت
برو تا کرا بینی اندر نهفت
پرستنده با او بیامد چهار
که خاقان بدیشان بدی استوار.
فردوسی (شاهنامه چ بروخیم ج 8 ص 41).
نگر تا نباشی بر او استوار
بمن بنگر و زو دل ایمن مدار.اسدی.
که داند که مادرش چون داشتی
ز جانش همانا فزون داشتی...
ز بیم استوارش نبودی بکس
خود او بود او را نگهدار و بس.
شمسی (یوسف و زلیخا).
بکس یک زمان استوارش نبود
بجز خود شب و روز یارش نبود.
شمسی (یوسف و زلیخا).
امید از جهان سوی او داشتی
زمانی ز آغوش نگذاشتی
بهیچ آدمی استوارش نبود
شب و روز بی او قرارش نبود.
شمسی (یوسف و زلیخا).
- || محکم بودن. حصین بودن : هزیمتیان چون بدیه رسیدند آنرا حصار گرفتند و سخت استوار بود. (تاریخ بیهقی). و اهل بیکند جمله بازرگانان بوده اند و بازرگانی چین و دریا کردندی و بغایت توانگر بوده اند و قتیبه بن مسلم بسیار رنج دید بگرفتن او که بغایت استوار بود و او را شهرستان روئین خوانده اند. (تاریخ بخارا).
- استوار بودن بر جای؛ پابرجا بودن :
ز پهلوی ره شیری آمد پدید
غریونده چون رعد در کوهسار...
دل لشکر از بیم او خون گرفت
نبودند بر جای خویش استوار.فرخی.
- استوار بودن در عقیدتی؛ ثابت بودن در آن. عدم تزلزل در آن.
- استوار داشتن؛ برقرار داشتن :
و اسئل القریه التی کنا فیها... (قرآن 12/82)؛ و اگر استوار نداری ما را، بپرس از مردمان مصر و از مردمان کاروان. (ترجمهء طبری بلعمی). و عبدالمطلب ایشان را نیکو داشت وعده کرد استوار نداشتند. (ترجمهء طبری بلعمی). ایشان آواز پیغمبر شنیدند ولی بازنگشتند و استوار نداشتند و با خویشتن گفتند پیغمبر خدای را کشتند. (ترجمهء طبری بلعمی). هرمز گفت نشاید بودن و پرویز را [ در اینکه سکه ای درم کردن به ری بامر پرویز نبوده و بهرام چوبینه بمکر و دستان این کار کرده است ] استوار نداشت. و پرویز از پدر بترسید و بشب بگریخت. (ترجمهء طبری بلعمی). حسان بن ربیع سپاه برگرفت و قصد قبیلهء جدیس کرد چون بسه روز راه رسید ریاح او را گفت مرا اینجا خواهریست... بجهان اندر کسی نیست تیزچشم تر از وی... بفرمای سپاه را تا هر کسی درختی برکنند و پیش خویش میبرند تا او چون بنگرد درختان بیند. همچنان کردند. ایشان یمامه را گفتند بر مناره رو و بنگر تا چه بینی. گفت همی بینم که درختان همیروند صورت ایشان صورت درخت و رفتن ایشان رفتن مردم. او را استوار نداشتند. (ترجمهء طبری بلعمی).
ندانی که برهان نباشد بکار (؟)
ندارد کسی این سخن استوار.فردوسی.
سرخی از خون نگسلد هرگز چنان کز نار نور
مردمان گویند، لیکن من ندارم استوار.عنصری.
گر استوار نداری حدیث آسانست
مدیح شاه بخوان و نظیر شاه بیار.
ابوحنیفهء اسکافی.
فخر بر دیگر جهودان خیبری را خط اوست
بنگر اینک گر نداری استوار ای ناصبی.
ناصرخسرو.
نیک نگه کن گر استوار نداری
شخص چو نالم که بود چون که تربل.
ناصرخسرو.
برخیز و بیازمای ار ایدونک
بر قول نداری استوارم.ناصرخسرو.
دروغست گفتارهاش ای برادر
بهر چت بگوید مدار استوارش.ناصرخسرو.
و میگوید [ ابوعلی سینا ] زنی را دیدم که این علت بر وی دراز گشته بود و دل از خویشتن برداشته و مرگ را ساخته بر ادرار به گلشکر علاج کردم شفا یافت و گوشت بدو بازآمد و فربه گشت و میگوید نتوانم گفت که چه مبلغ گلشکر بدو دادم که ترسم استوار ندارند. (ذخیرهء خوارزمشاهی).
چو وصل او را عقل من استوار نداشت
دو دست من سر زلفینش استوار گرفت.
مسعودسعد.
گوشم اول که این خبر بشنود
بروانت که استوار نداشت. مسعودسعد.
گر گوش بشنود که بمانند او کیست
کم دارد آن شنودهء گوش استوار دل.سوزنی.
آخر چند کسی که خبر میدهند از وجود بغداد که بغدادی هست تو آنرا استوار میداری و بشک نمی توانی بودن. (کتاب المعارف).
ای که میگوئی خرد به یا روان
من بگویم گر تو داری استوار
آدمی را عقل باید در بدن
ورنه جان در کالبد دارد حمار.سعدی.
- || اطمینان داشتن. وثوق. مطمئن بودن. ایتمان. امین شمردن : و سلیمان را زنی بود جراده نام و سلطان جز او را بر انگشتری استوار نداشتی. (ترجمهء طبری بلعمی). پس قباد بملک اندر بنشست و سوفرای را خلیفه کرد و داد فرمود کردن و گفت تو با من نبودی و پسرت با من بود و حق وی واجب شد بخدمت که مرا کرد اندرین راه و ترا نیز حق بر من واجب است که پدرم ترا استوار داشت و ملک بتو سپرد. (ترجمهء طبری بلعمی). میان پیغمبر صلی الله علیه و سلم و ابوبکر دوستی بود و ابوبکر اندر میان قریش پسندیده و بزرگوار بود و مال بسیار داشت و مردمان او را استوار داشتندی. (ترجمهء طبری بلعمی). گویند که مریم آنجا خوشه چیدی با یوسف درودگر و عیسی را بکس استوار نداشتی و گهواره او به پشت اندر انداخته بودی و خوشه همی چیدی. (ترجمهء طبری بلعمی).
بیا یوسف خویش را گوش دار
مدارش بهیچ آدمی استوار.
شمسی (یوسف و زلیخا).
مدار ای پدر تا تو باشی مدار
از این پس بسوگندشان استوار.
شمسی (یوسف و زلیخا).
بخواهر سپرده ست مادر ورا
بود خاله او را کنون مادرا...
همی داردش روز و شب در کنار
ندارد بهر کس ورا استوار.
شمسی (یوسف و زلیخا).
هیچ کس را تو استوار مدار
کار خود کن کسی بیار مدار.سنائی.
نقل است که وقتی بحج میرفت دیگران با وی بودند گفتند از ما هیچکس زاد و راحله ندارد. ابراهیم گفت خدای را استوار دارید در رزق، آنگاه گفت در درخت نگرید اگر زر طمع دارید زر گردد همه درختان مغیلان زر شده بود بقدرت خدای تعالی. (تذکره الاولیاء عطار).
بسوگند و عهد استوارش مدار
نگهبان پنهان بر او بر گمار.سعدی (بوستان).
- استوار داشتن کسی را در قولی؛ باور کردن گفتار او. گرویدن. تصدیق کردن.
- استوار شدن؛ محکم شدن. استحکام. (زوزنی). توکد. (زوزنی). ثابت شدن. راسخ شدن :
پشتوان کمال چون باید
میخ حزم تو استوار شود.مسعودسعد.
گر قدمت شد بیقین استوار
گرد ز دریا نم از آتش برآر.نظامی.
- استوار کردن؛ محکم کردن. سخت کردن. مؤکد گردانیدن. تصتیم. (منتهی الارب) :
آن همای رایت فرخندهء او خفته نیست
آخر او خواهد بنای مملکت کرد استوار.فرخی.
سلطان محمود... با منوچهرخان والی گرگان عقد و عهد استوار کردی. (تاریخ بیهقی). خشم لشکر این پادشاه است که بدیشان... ثغور استوار کند. (تاریخ بیهقی). تا امیر جلیل منصور منوچهربن قابوس طاعتدار و... باشد و شرایط آن عهد که او [ محمود ] را بسته است و بسوگندان گران استوار کرده... نگاه دارد... من دوست او باشم [ مسعود ] . (تاریخ بیهقی ص132). میداند [ منوچهربن قابوس ]روز پدرم [ محمود ] بپایان آمدست جانب خویشتن را خواهد که با ما استوار کند. (تاریخ بیهقی ص131). کوتوال وی را از آن خانه بخانهء دیگر برد و احتیاط زیادت کرد و فرمود تا آن سمج بخشت و گل استوار کردند. (تاریخ بیهقی ص432).
پند پذیر ای پسر که پند ترا
پای بدین اندر استوار کند.ناصرخسرو.
ملک را استوار کردستی
بوزیری دبیر و باتدبیر.ناصرخسرو.
گوش همی گوید از محال و دروغ
راه بکن سخت استوار مرا.ناصرخسرو.
مردمان با سلاح آنجا اندرفرستاد و بفرمود تا هر چه میکندند بچوب و نی و خاک استوار میکردند و می پوشانیدند تا بزیر دیوار حصار برسیدند و مقدار پنجاه گز جای سوراخ کردند و با ستونها استوار کردند. (تاریخ بخارا). و عهدهای خدای و رسول خدای استوار کردند و همه اعیان شهر بر آن صلح نامه خطها نوشتند. (تاریخ بخارا). بمخرجی میان دو کوه بلند التجا ساخت و مغفر و مدخل آن مضیق بفیلان کوه پیکر استوار کرد. (ترجمهء تاریخ یمینی ص350).
تا نکنی جای قدم استوار
پای منه در طلب هیچ کار.نظامی.
- || درست کردن، چنانکه قرآن را : روزی بنی اسرائیل جمع آمدند و گفتند [ داود را ] ای خلیفهء خدا میباید ما را که آواز تو بشنویم و زبور استوار کنیم تا دل ما بیاساید(16) و روشن شود. (قصص الانبیاء ص 157).
- || صحه نهادن : من نامه نبشتم، وی آنرا بخط خویش استوار کرد. (تاریخ بیهقی).
- || سخت گرفتن. سخت بستن. محکم بستن :
آخر کآرام گیرد و نچخد نیز
دَرْش کند استوار مرد نگهبان.رودکی.
در بفلج اندر بکردم استوار
در کلیدان اندرون هشتم مدنگ.
علی قرط اندکانی.
سر گنج را شاه کرد استوار
براه بیابان برآراست کار.فردوسی.
در دخمهء شاه کرد استوار
بسی برنیامد برین روزگار
که شیرویه را زهر دادند نیز
جهان را ز شاهان پر آمد قفیز.فردوسی.
چنانکه تمامت دیوار محکم بگرفت و درها را محکم استوار کردند. (قصص الانبیاء ص133).
از بس که گفتم ای ملکه بس بس از کرم
جمله ملائکه در گوش استوار کرد.خاقانی.
- استوار گردانیدن؛ محکم کردن. ثابت کردن: اِخداع؛ استوار گردانیدن چیزی را بچیزی. (منتهی الارب) : و آنچه از جهت وی در تأسیس قواعد خلافت و تأکید مبانی ملک و دولت تقدیم افتاد... چنان مستحکم و استوار گردانید که چهارصد و اند سال بگذشت. (کلیله و دمنه).
- استوار گردیدن؛ محکم شدن. ثابت گشتن :رسولان فرستاده آید... تا قواعد دوستی... استوارتر گردد. (تاریخ بیهقی).
- || مطمئن گردیدن : و گفت هرکه قناعت کند از اهل زمانه راحت یابد و هرکه توکل کند استوار گردد. (تذکره الاولیاء عطار).
- استوار گرفتن؛ محکم گرفتن :
درآمد به او رستم نامدار
گرفته بر و یال او استوار.فردوسی.
- استوار گفتن؛ با اطمینان گفتن. صریح و آشکار بیان کردن. رُک گفتن :
راست کن لفظ و استوار بگوی
سره کن راه و پس دلیر بتاز.مسعودسعد.
- جای استوار داشتن؛ در جائی مأمون مقیم بودن که کس را بدان دست رس نباشد :عبدالجبار پسر وزیر روی پنهان کرد، بیم جان بود. می جویند و او را نمی یابند که جای استوار دارد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص429).
|| نلرزیدنی(17). || واثق. (ابوالفتوح رازی). || باور. (برهان). || در اصطلاح نظام امروز، صاحب درجه ایست بالاتر از گروهبان یکم (وکیل باشی) و پائین تر از ستوان سوم (نایب سوم) و آن شامل دو درجهء استوار یکم و استوار دوم است.
(1) - Astobar.
(2) - Hostobar.
(3) - Stable. Constant.
(4) - Ferme.
(5) - Fixe. (6) - ببینیم تا گردش روزگار
چه بندد بدین بند نااستوار. فردوسی.
(7) - رجوع به تاریخ بیهقی چ فیاض ص 115 شود.
(8) - Bien fortifie. (9) - شاهنامه چ بروخیم ج 6 ص 1552.
(10) - در متن چ بروخیم: بنانی سپرد.
(11) - در متن چ بروخیم: تا بمرد.
(12) - شاهنامه چ بروخیم ج 8 ص 2301.
(13) - Assure. (14)- در تاریخ سیستان: دبیران او حساب و جهد و جای. متن تصحیح قیاسی آقای بهار است.
(15) - ظ. اصل: امیر را استوار آمد و موافق [ میل او ] دستوری داده بوده است.
(16) - در متن چاپی: بیاید، و تصحیح قیاسی است.
(17) - Inebranlable.
قافیه‌یاب برای اندروید
با خرید نسخه اندرویدی قافیه‌یاب از فروشگاه‌های زیر از این پروژه حمایت کنید:
ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید
نرم‌افزار فرهنگ عروضی
گنجور
گنجور مجموعه‌ای ارزشمند از سروده‌ها و سخن‌رانی‌های شاعران پارسی‌گوی است که به صورت رایگان در اختیار همگان قرار گرفته است. برای مشاهده وب‌سایت گنجور اینجا کلیک کنید.
دریای سخن
نرم‌افزار دریای سخن کتابخانه‌ای بزرگ و ارزشمند از اشعار و سخنان شاعران گرانقدر ادب فارسی است که به حضور دوستداران شعر و ادب تقدیم می‌داریم.