مریم

[مَرْ یَ] (اِخ)(1) نام مادر عیسی مسیح علیه السلام و او دختر عمران بن ماثان و مادرش حِنَّه بود. بعضی نام پدر او را یواکیم نوشته اند. لقبش عذراء و بتول است. مادر عیسی(ع) دختر عمران و از نسل داود است. برطبق قرآن کریم مادر او پیش از ولادت کودک نذر کرده بود که او را در صومعه به خدمت گمارد سپس زکریا تکفل او را عهده دار شد. چون به هجده سالگی رسید روح القدس بر او ظاهر شد و مریم را به عیسی باردار ساخت. پرتستانها اعتقاد دارند که عیسی فرزند یوسف نجار است : قال یا مریم أَنّی لکِ هذا. (قرآن 3/37). واذ قالت الملئِکه یا مریم انّ الله اصطفیکِ و طهّرک و اصطفیک علی نساء العالمین. (قرآن 3/42). قالوا یا مریم لقد جئتِ شیئا فَریّا. (قرآن 19/27). انّی سمَّیتُهَا مریم و انی اُعیذها بک... (قرآن 3/36). و مریم ابنه عمران التی أحصنت فرجها فنفخنا فیه من روحنا. (قرآن 66/12).
نبینی که عیسی مریم چه گفت
بدانگه که بگشاد راز نهفت.فردوسی.
جبرئیل آمد روح همه تقدیسی
کردم آبستن، چون مریم بر عیسی.
منوچهری.
گل آبستن از باد مانند مریم
هزاران پسرزاده از چارمادر.ناصرخسرو.
مریم مشتری فر است که عقل
جان برآن مشتری فر افشانده است.خاقانی.
گفتی شب مریم است یکشبه ماهش مسیح
هست مسیحش گواه نیست بکارش قسم.
خاقانی (دیوان چ عبدالرسولی ص 266).
چه بود آن نفخ روح و غسل و روزه
که مریم عور بود و روح تنها.خاقانی.
من نخلم و تو مریم من عازرم توعیسی
نخل از تو گشت تازه جان از تو یافت عازر.
خاقانی.
مریم دعاش گفت که چون نصرت تو دیدم
از زحمت یهود غم خیبری ندارم.
خاقانی (دیوان چ سجادی ص 281).
به روح القدس و نفخ روح و مریم
به انجیل و حواری و مسیحا.خاقانی.
احیای روان مردگان را
بویت نفس مسیح مریم.سعدی.
- مریمِ آبستن بودن؛ مریمِ باردار به عیسی بی شوی :
مریم آبستنی است لعل تو از بوسه باش
تا به خدائی شود عیسی تو متهم.خاقانی.
- پسر مریم؛ عیسی علیه السلام :
خورشید را برِ پسرِ مریم است جای
جای سها بود به برِ نعش و دخترش.
خاقانی (دیوان چ سجادی 220).
- رشتهء مریم.؛ رجوع به همین ترکیب ذیل کلمهء رشته شود :
تنم چون رشتهء مریم دوتایست
دلم چون سوزن عیسی است یکتا.خاقانی.
- روزهء مریم؛ اشارهء به روزه ای است که حضرت مریم بفرمان خداوند بگرفت :
روح به روز وصال روزهء مریم گرفت
عید مسیح است خیز روزه گیاهی بیار.
خاقانی.
- مریم آستین؛ دارای آستینی چون مریم عمران پاک :
عصمه الدین شاه مریم آستین
کآستانش بر جنان خواهم گزید.خاقانی.
- مریم بکر معانی؛ با معانی و مضمونهای بکر چون مریم (ع) :
مریم بکر معانی را منم روح القدس
عالم ذکر معانی را منم فرمانروا.خاقانی.
- مریم پاک جان؛ که جان آلودهء گناه ندارد. معصوم :
روح القدس آن صفا کزو دید
از مریم پاک جان ندیده ست.خاقانی.
- مریم دوشیزه؛ مریم عذرا. مریم باکره :
مریم دوشیزه باغ نخل رطب بیدبن
عیسی یک روزه گل مهد طرب گلستان.
خاقانی.
- مریم عور؛ کنایه از شاخ درخت انگور است در ایام خزان و برگ ریزان. (برهان) (آنندراج).
(1) - به معنی مرتفع. (از اقرب الموارد). به معنی یاغیگری. (قاموس کتاب مقدس).