مرخم

[مُ رَخْ خَ] (ع ص) دم بریده. (از اقرب الموارد). نعت مفعولی است از ترخیم(1). رجوع به ترخیم شود. || در دستور زبان، کلمهء مرخم آن است که حرفی یا حروفی از آخر آن بیندازند و دنبالهء آن را قطع کنند، مانند رفت و آمد که مرخم رفتن و آمدن است.
- اسم فاعل مرخم؛ اسم فاعلی که علامت فاعلی یعنی «نده» از آخر آن افتاده باشد و این در موردی اتفاق میافتد که اسم فاعل با کلمهء دیگری ترکیب شود و اسم فاعل مرکب سازد، مانند بادیه پیما و راهرو و دلنشین و دلگداز و پاکباز که به ترتیب صورت مرخم این ترکیبات است: بادیه پیماینده، راهرونده، دلنشیننده، دلگدازنده، پاکبازنده.
- اسم مفعول مرخم؛ اسم مفعول معمو مرکبی است که یک حرف «ه» یا دو حرف «ده» یا سه حرف «یده» از آخر آن افتاده باشد، مانند سایه پرورد، خانه سوز، ورشکست که به ترتیب صورت مرخم این کلماتند: سایه پرورده، خانه سوزیده، ورشکسته.
- مصدر مرخم؛ کلمه ای را گویند که «ن» علامت مصدر از آخر آن افتاده باشد و معنی مصدر را افاده کند، مانند: دررفت (راه دررفت)، آمد و شد (راه آمد و شد)، خورد (بیش از این نتوان خورد)، که صورت مرخم این مصادر است: دررفتن، آمدن و شدن و خوردن.
- منادای مرخم؛ در عربی کلمهء منادی را که حرف آخر آن انداخته شده باشد بجهت تخفیف منادای مرخم گویند. (از غیاث اللغات). مانند: یا «حار حمدان» که صورت مرخم یا حارث حمدان است.
|| نرم گردانیده شده. (غیاث اللغات). نرم شده. نازک و رقیق و لین شده. (یادداشت مرحوم دهخدا). نعت مفعولی است از ترخیم. رجوع به ترخیم شود. || جائی که با رخام یعنی سنگ مرمر فرش کرده باشند. با مرمر فرش کرده : و بیشتر سراها و خانه های مردم مرخم است. (سفرنامهء ناصرخسرو ص 48).
(1) - رخم الشی ء، قطع ذنبه. (اقرب الموارد).