مدت

[مُدْ دَ] (ع اِ) لختی از زمان. پاره ای از زمان. (یادداشت مؤلف). مده :
در این مدت آسایشی یافتم
که گه بودم آسایش و گه نبود.مسعودسعد.
و این مدت به امید نعمت جاوید بر وی کم از ساعت گذرد. (کلیله و دمنه).
به کم مدت از تاجداران اکنون
نبیره نبینی نیایی نیابی.خاقانی.
رجوع به مده شود.
|| روزگار. دوران. هنگام. گاه. وقت. زمان. عهد. فاصلهء زمانی : و لیکن ایزد... مدت ملوک طوایف به پایان آورده بود. (تاریخ بیهقی) و پس از او مثال داده آن مدت که بر درگاه بودیمی تا یک روز مقدم ما باشیم و دیگر روز برادر ما. (تاریخ بیهقی). هر سببی را علتی و هر علتی را موضعی و مدتی که حکم بدان متعلق باشد. (کلیله و دمنه) و چون مدت درنگ او سپری شود... باری بر رحم مسلط شود. (کلیله و دمنه). در مدت تنکیل با او رفق و ملاطفت کردندی. (گلستان سعدی). || فرصت. اجل. (یادداشت مؤلف). مهلت. عمر. مجال زندگی. رجوع به مدت یافتن و مدت به سر آمدن شود : جمیع امت را مدتی است معلوم، همینکه او می رسد پیش و پس نمی باشد. (تاریخ بیهقی ص 307). پیداست که بنده را مدت چند مانده است. (تاریخ بیهقی). || در تداول، زمانی طولانی. (فرهنگ نظام). چندگاهی. دیرگاهی :
مدتی هست در آزارم و می دانی تو
داغ هجر تو به جان دارم و می دانی تو.
وحشی.
|| در تداول تجار و بانکها، نسیه. مقابل نقد.
- به مدت: خرید مدت و به مدت.؛ مقابل خرید نقدی.
- || در طول زمان : دشمن... به مدت عدت یابد. (کلیله و دمنه).
- || با مهلت. با فرجه. در معاملات نسیه مقابل نقدی: چیزی را به مدت خریدن.
- به مدتی اندک؛ در زمانی کوتاه : تا به مدتی اندک اندازهء رای و رویت و دوستی و شفقت او معلوم گردانید. (کلیله و دمنه).
- در مدت؛ در طول. در فاصله : خوارزمشاه گفت در مدت عمر چنین یاد ندارد. (تاریخ بیهقی ص 352).
- مدت خواستن؛ استمهال. مهلت خواستن. فرصت خواستن.
- مدت دادن؛ مهلت دادن. زمان دادن. مجال دادن.
- مدت عدت؛ ایام بعد طلاق که در آن عرضه زن شوهر نکند، برای مطلقه سه حیض یا سه ماه و برای بیوه چهار ماه و ده روز و عدت زنان حامله وضع حمل است. (غیاث اللغات).
- مدت عمر؛ در طول عمر. در طول زندگی.
- || دوران زندگی. طول عمر.
- مدت مدید؛ زمان طولانی. (فرهنگ فارسی معین) : مدتی مدید و عهدی بعید بر گذشتن او تأسف و تحسر می نمود. (تاریخ قم ص 38 از فرهنگ فارسی معین).
- مدت وقت؛ خیلی وقت. هنگام بسیار. (ناظم الاطباء): مدت وقتی است؛ دیرگاهی است.
- مدتها؛ کلمهء مدت را به «ها» جمع بندند و از آن افادهء مدت طولانی کنند. (فرهنگ فارسی معین) : چند نفر ترکمان از خیل او بیامدند، مدتها در آن محروسه آب کشی کردند. (سلجوقنامهء ظهیری از فرهنگ فارسی معین).
- مدت یافتن؛ عمر کردن. زنده ماندن : امیر ماضی مدت یافت و دولت و قاعدهء ملک سخت قوی و استوار پیش خداوند نهاد و برفت. (تاریخ بیهقی).
او یافت صد کرامت اگر مدتی نیافت
او داشت صد کفایت اگر دودمان نداشت.؟
- مدتی؛ چند گاه. چندی. (یادداشت مؤلف). وقت بسیار و هنگام بسیار و هنگام نامعینی. (ناظم الاطباء).
- مدتی نزدیک؛ زمان کوتاه. (فرهنگ فارسی معین) : ابوالقاسم بلخی گفت خدای تعالی خبر داد آدم را به این نامها و او یاد گرفت آن را به مدتی نزدیک. (تفسیر ابوالفتوح از فرهنگ فارسی معین).