مته

[مَ تَ / مَتْ تَ / تِ] (اِ) برماه و آن آلتی باشد که درودگران بدان چوب و تخته سوراخ کنند. (برهان). برمهء نجاران که بدان چوب و تخته سوراخ کنند و آن را ماهه نیز گویند. (انجمن آرا). برمهء نجاران که ماهه نیز گویند. (رشیدی). برماه و آن را ماهه نیز خوانند. (جهانگیری). مثقب که برمه نجاران است و بدان چوب و تخته سوراخ کنند و آن را ماهه نیز گویند. (آنندراج). برمه که نجاران چوب را بدان سوراخ کنند. (غیاث). برماه. مثقب. برمه. برماهه. برماه. گردبر. گرده بر. بیرم. آلتی با نوک تیز پولادی که با چرخاندن آن به دور محور خود بکمک کمانی مخصوص یا نیروی برق و گاهی هم با دست، چوب و آهن و ظروف سفالین و جز اینها را سوراخ کنند :
چو متهء تو شدم در غم تو سرگردان
بسان چوب تو از اسکنه شدم دل ریش.
مسعودسعد.
- مته بر خشخاش نهادن؛ مته بر ذره نهادن. (آنندراج). و رجوع به ترکیب بعد شود.
- مته بر ذره نهادن؛ حد بصر و دقت نظر مستفاد میشود، یعنی در کاری غور تمام کردن. (آنندراج) :
آن چشم چه شد که مته بر ذره نهاد
گوش شنوا و نای بینایی کو.
تأثیر (از آنندراج).
- مته به خشخاش گذاشتن؛ خرده نگرش بودن. (امثال و حکم دهخدا ج 3 ص 1399). و رجوع به ترکیب مته بر خشخاش نهادن شود.
- مته به کون خشخاش گذاشته است؛ در تزویر و حیله همه چیز شش دانگ است. (بهار عجم) (آنندراج).
- مته کمان؛ مته ای که بوسیله زهی و کمانی تند و سریع گردد و زودتر از متهء ساده سوراخ کند. مته ای که آن را با کمانی چرمین به چرخ آرند. (از یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
|| کرمی که در پشمینه آلات افتد. (برهان). کرمی که در پارچه های پشمینه افتد. (ناظم الاطباء). پت. بید. کرم ابریشم خوار. عثه. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). || کرمی که گندم را خراب و نابود کند و به عربی سوس گویند. (برهان). کرمی که گندم را ضایع کند. (ناظم الاطباء).