اسباب
[اَ] (ع اِ) جِ سبب. مایه ها. سِلعه. (منتهی الارب). حماله. جامل. (منتهی الارب). رسن ها. اواخی. پیوندها. اطراف. درها. (وطواط). وسایل. ساز. برگ. لوازم. آلات. همهء چیزهای غیرخوردنی :
همه مال و اسباب و این زیب و فر
کنیزان مه روی با تاج زر.فردوسی.
و از جملهء اسباب و تجمل او دوازده هزار کنیزک در سراهاء او بودند. (فارسنامهء ابن البلخی ص 103).
گوئی که مگر راحت من مهر بتان است
کاسباب وجودش بجهان نیست پدیدار.
مسعودسعد.
من از آن بندگانم ای خسرو
که نبندند طَمْع در اسباب.مسعودسعد.
شهی که ایزد صاحبقرانش خواهد کرد
چنین که ساخت ز اول بسازدش اسباب.
مسعودسعد.
و کوشش اهل علم در ادراک سه مراد ستوده است: ساختن توشهء آخرت و تمهید اسباب معیشت... (کلیله و دمنه). و نیز شاید بود که کسیرا برای فراغ اهل و فرزندان و تمهید اسباب معیشت ایشان بجمع مال حاجت افتد. (کلیله و دمنه).
غیر این عقل تو حق را عقلهاست
که بدان تدبیر اسباب شماست.مولوی.
لاجرم عبادت اینان [توانگران] به قبول نزدیک که جمع اند و حاضر، نه پریشان و پراکنده خاطر، اسباب معیشت ساخته. (گلستان).
اسبابش جمله هست حاصل
جز روغن و کشک و نان و هیزم.
قمری اصفهانی.
|| اموال : نامه ها بتعجیل برفت تا مردم و اسباب بوسهل به مرو و زوزن و نشابور و غور و هرات و بادغیس و غزنین فروگیرند.
(تاریخ بیهقی چ ادیب ص 330). نامه ها ستد و منشوری توقیعی تا جملهء اسباب و ضیاع آنرا بسیستان و جایهای دیگر، فروگیرند و بکسان نوشتکین سپارند. (تاریخ بیهقی ص 417 و 418). او را از خلافت خلع کرد و اسباب و اموال او با تصرف گرفت. (ترجمهء تاریخ یمینی ص307). التماس کرد یکی از غلامان او را که منظور او بود پیش او فرستند و از اسباب آن قدر که بدو محتاج باشد رد کنند. (ترجمهء تاریخ یمینی ص 347). || بواعث. دواعی. علل : موافقت می باید در میان هر دو برادر و همه اسباب مخالفت را برانداخته باید. (تاریخ بیهقی). کار و سخن یکرویه شد و همه اسباب محاربت و منازعت برخاست. (تاریخ بیهقی). همهء اصناف نعمت و سلاح بخازنان ما سپرد و هیچ چیزی نماند از اسباب خلاف. (تاریخ بیهقی).
هیچ مقصودی میسر نیست تا اسباب نیست.
کاتبی.
|| در تداول ایرانیان بمعنی رخت و اثاثه. (آنندراج).
- اسباب السموات؛ نواحی آسمان، یا درجه ها یا درهای آن. (منتهی الارب).
- اسباب بازی؛ اشیایی که برای بازی کودکان سازند.
- اسباب برساختن؛ تهیهء لوازم :
بود هر یکی را قدرمایه بیش
کز آن بیش برسازد اسباب خویش.نظامی.
- اسباب ... بهم افتادن؛ پریشان شدن :
در بلخ چو پیری و جوانی بهم افتاد
اسباب فراغت بهم افتاد جهان را.انوری.
- اسباب جنگ؛ آلات حرب. اسلحه.
- اسباب چینی کردن؛ توطئه.
- اسباب خانه؛ اثاثهء آن.
- اسباب خرازی(1)؛ اسباب خرده فروشی.
- اسباب دست؛ (در تداول عامه) وسیله.
- اسباب دنیوی؛ وسایل مادی :
جمشید جز حکایت جام از جهان نبرد
زنهار دل مبند بر اسباب دنیوی.حافظ.
- اسباب سابقه: سببهاء نخستین را اسباب -سابقه گویند و دوّمین را اسباب واصله -گویند.؛ (ذخیرهء خوارزمشاهی).
- اسباب سِتّه؛ شش دربای زندگانی. اسباب عامه. ستهء ضروریه. رجوع به ضروریه (سته) شود. صاحب ذخیرهء خوارزمشاهی گوید: باید دانست که هر کاری را سببی هست و سبب بنزدیک طبیبان چیزی را گویند که نخست آن چیز باشد و از بودن آن اندر تن مردم حالی پدید آید. و بعضی سببها آنست که سبب تندرستی خاصهً و بعضی سبب بیماریست خاصهً و بعضی آنست که هرگاه که چنان باشد که باید و چندانکه باید و آن وقت که باید سبب تندرستی بود و هرگاه که برخلاف آن باشد سبب بیماری گردد و آن سببهای چنین شش جنس است و طبیبان آنرا الاسباب السته گویند. یکی از آن هواست و دوم طعام و شراب و داروها و سازهاء دست کاران [ یعنی آلات جراحان ]، سیوم خواب و بیداری و چهارم حرکت و سکون و پنجم احتقان و استفراغ یعنی بیرون آمدن چیزی از تن و ناآمدن، چون طبع که اجابت کند یا نکند و عرق که آید یا نیاید و چیزی که از سر و راه بینی بپالاید یا نپالاید و غیر آن. ششم اعراض نفسانی چون شادیها و غمها و خشم و خشنودی و مانند آن. (ذخیرهء خوارزمشاهی).
- اسباب سفر؛ ساز سفر. سازِ رَه.
- اسباب سفر بستن؛ آماده کردن لوازم آن :
بسته بیخود آفتاب عمر اسباب سفر
میرود چون سایه در پی بخت ناشادم هنوز.
جامی.
- اسباب ضروریه.؛ رجوع به ضروریه (سته) شود.
- اسباب معیشت؛ لوازم زندگی.
- اسباب واصله.؛ رجوع به اسباب سابقه شود.
- اسباب یدکی(2)؛ آلات و وسائل نو و مُدّخر که بجای آلات مستعمله و کهنه بکار برند.
- چار اسباب؛ علل اربعه: علت فاعلی، علت مادی، علت صوری، علت غائی :
بچار نفس و سه روح و دو صحن و یک فطرت
بیک رقیب و دو فرع و سه نوع و چار اسباب.
خاقانی.
- علم اسباب ورود الاحادیث و ازمنته و -امکنته؛ موضوع آن از نام وی پیداست و از فروع علم حدیث است. (کشف الظنون).
- امثال: عالم عالم اسباب است.
ز بی آلتان کار ناید درست.
ابی الله ان یجری الامور الاّ باسبابها.
(1) - Menus objets. Objets servant au
travaux des femmes des couturieres.
(2) - Pieces de rechange.
همه مال و اسباب و این زیب و فر
کنیزان مه روی با تاج زر.فردوسی.
و از جملهء اسباب و تجمل او دوازده هزار کنیزک در سراهاء او بودند. (فارسنامهء ابن البلخی ص 103).
گوئی که مگر راحت من مهر بتان است
کاسباب وجودش بجهان نیست پدیدار.
مسعودسعد.
من از آن بندگانم ای خسرو
که نبندند طَمْع در اسباب.مسعودسعد.
شهی که ایزد صاحبقرانش خواهد کرد
چنین که ساخت ز اول بسازدش اسباب.
مسعودسعد.
و کوشش اهل علم در ادراک سه مراد ستوده است: ساختن توشهء آخرت و تمهید اسباب معیشت... (کلیله و دمنه). و نیز شاید بود که کسیرا برای فراغ اهل و فرزندان و تمهید اسباب معیشت ایشان بجمع مال حاجت افتد. (کلیله و دمنه).
غیر این عقل تو حق را عقلهاست
که بدان تدبیر اسباب شماست.مولوی.
لاجرم عبادت اینان [توانگران] به قبول نزدیک که جمع اند و حاضر، نه پریشان و پراکنده خاطر، اسباب معیشت ساخته. (گلستان).
اسبابش جمله هست حاصل
جز روغن و کشک و نان و هیزم.
قمری اصفهانی.
|| اموال : نامه ها بتعجیل برفت تا مردم و اسباب بوسهل به مرو و زوزن و نشابور و غور و هرات و بادغیس و غزنین فروگیرند.
(تاریخ بیهقی چ ادیب ص 330). نامه ها ستد و منشوری توقیعی تا جملهء اسباب و ضیاع آنرا بسیستان و جایهای دیگر، فروگیرند و بکسان نوشتکین سپارند. (تاریخ بیهقی ص 417 و 418). او را از خلافت خلع کرد و اسباب و اموال او با تصرف گرفت. (ترجمهء تاریخ یمینی ص307). التماس کرد یکی از غلامان او را که منظور او بود پیش او فرستند و از اسباب آن قدر که بدو محتاج باشد رد کنند. (ترجمهء تاریخ یمینی ص 347). || بواعث. دواعی. علل : موافقت می باید در میان هر دو برادر و همه اسباب مخالفت را برانداخته باید. (تاریخ بیهقی). کار و سخن یکرویه شد و همه اسباب محاربت و منازعت برخاست. (تاریخ بیهقی). همهء اصناف نعمت و سلاح بخازنان ما سپرد و هیچ چیزی نماند از اسباب خلاف. (تاریخ بیهقی).
هیچ مقصودی میسر نیست تا اسباب نیست.
کاتبی.
|| در تداول ایرانیان بمعنی رخت و اثاثه. (آنندراج).
- اسباب السموات؛ نواحی آسمان، یا درجه ها یا درهای آن. (منتهی الارب).
- اسباب بازی؛ اشیایی که برای بازی کودکان سازند.
- اسباب برساختن؛ تهیهء لوازم :
بود هر یکی را قدرمایه بیش
کز آن بیش برسازد اسباب خویش.نظامی.
- اسباب ... بهم افتادن؛ پریشان شدن :
در بلخ چو پیری و جوانی بهم افتاد
اسباب فراغت بهم افتاد جهان را.انوری.
- اسباب جنگ؛ آلات حرب. اسلحه.
- اسباب چینی کردن؛ توطئه.
- اسباب خانه؛ اثاثهء آن.
- اسباب خرازی(1)؛ اسباب خرده فروشی.
- اسباب دست؛ (در تداول عامه) وسیله.
- اسباب دنیوی؛ وسایل مادی :
جمشید جز حکایت جام از جهان نبرد
زنهار دل مبند بر اسباب دنیوی.حافظ.
- اسباب سابقه: سببهاء نخستین را اسباب -سابقه گویند و دوّمین را اسباب واصله -گویند.؛ (ذخیرهء خوارزمشاهی).
- اسباب سِتّه؛ شش دربای زندگانی. اسباب عامه. ستهء ضروریه. رجوع به ضروریه (سته) شود. صاحب ذخیرهء خوارزمشاهی گوید: باید دانست که هر کاری را سببی هست و سبب بنزدیک طبیبان چیزی را گویند که نخست آن چیز باشد و از بودن آن اندر تن مردم حالی پدید آید. و بعضی سببها آنست که سبب تندرستی خاصهً و بعضی سبب بیماریست خاصهً و بعضی آنست که هرگاه که چنان باشد که باید و چندانکه باید و آن وقت که باید سبب تندرستی بود و هرگاه که برخلاف آن باشد سبب بیماری گردد و آن سببهای چنین شش جنس است و طبیبان آنرا الاسباب السته گویند. یکی از آن هواست و دوم طعام و شراب و داروها و سازهاء دست کاران [ یعنی آلات جراحان ]، سیوم خواب و بیداری و چهارم حرکت و سکون و پنجم احتقان و استفراغ یعنی بیرون آمدن چیزی از تن و ناآمدن، چون طبع که اجابت کند یا نکند و عرق که آید یا نیاید و چیزی که از سر و راه بینی بپالاید یا نپالاید و غیر آن. ششم اعراض نفسانی چون شادیها و غمها و خشم و خشنودی و مانند آن. (ذخیرهء خوارزمشاهی).
- اسباب سفر؛ ساز سفر. سازِ رَه.
- اسباب سفر بستن؛ آماده کردن لوازم آن :
بسته بیخود آفتاب عمر اسباب سفر
میرود چون سایه در پی بخت ناشادم هنوز.
جامی.
- اسباب ضروریه.؛ رجوع به ضروریه (سته) شود.
- اسباب معیشت؛ لوازم زندگی.
- اسباب واصله.؛ رجوع به اسباب سابقه شود.
- اسباب یدکی(2)؛ آلات و وسائل نو و مُدّخر که بجای آلات مستعمله و کهنه بکار برند.
- چار اسباب؛ علل اربعه: علت فاعلی، علت مادی، علت صوری، علت غائی :
بچار نفس و سه روح و دو صحن و یک فطرت
بیک رقیب و دو فرع و سه نوع و چار اسباب.
خاقانی.
- علم اسباب ورود الاحادیث و ازمنته و -امکنته؛ موضوع آن از نام وی پیداست و از فروع علم حدیث است. (کشف الظنون).
- امثال: عالم عالم اسباب است.
ز بی آلتان کار ناید درست.
ابی الله ان یجری الامور الاّ باسبابها.
(1) - Menus objets. Objets servant au
travaux des femmes des couturieres.
(2) - Pieces de rechange.
قافیه‌یاب برای اندروید
با خرید نسخه اندرویدی قافیه‌یاب از فروشگاه‌های زیر از این پروژه حمایت کنید:
ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید
نرم‌افزار فرهنگ عروضی
گنجور
گنجور مجموعه‌ای ارزشمند از سروده‌ها و سخن‌رانی‌های شاعران پارسی‌گوی است که به صورت رایگان در اختیار همگان قرار گرفته است. برای مشاهده وب‌سایت گنجور اینجا کلیک کنید.
دریای سخن
نرم‌افزار دریای سخن کتابخانه‌ای بزرگ و ارزشمند از اشعار و سخنان شاعران گرانقدر ادب فارسی است که به حضور دوستداران شعر و ادب تقدیم می‌داریم.