لوح محفوظ
[لَ حِ مَ] (ترکیب وصفی، اِ مرکب) قال الله تعالی: فی لوح محفوظ، قیل هو لوح ما فی السماء و مکتوب مافیه و قیل انه من نور و قیل هو ام الکتاب و قیل هو فی حفظ الله کانه فی لوح. (منتهی الارب). ام القرآن. ام الکتاب. کتاب حفیظ. (ترجمان القرآن) : تقدیر آفریدگار جل جلاله که در لوح محفوظ قلم چنان رانده است تغییر نیابد. (تاریخ بیهقی). که تقدیر آفریدگار در لوح محفوظ قلم چنان رانده است. (تاریخ بیهقی ص94).
بنگر اندر لوح محفوظ ای پسر
خطهاش از کاینات و فاسدات.
ناصرخسرو.
به لوح محفوظ اندر نگر که پیش تو است
در او همی نگرد جبرئیل و بویحیی.
ناصرخسرو.
وجودت لوح محفوظ و حمل در وی بود گوشَتْ
دو دستت باز چون جوزا چنانچون ثور گردن دان.
ناصرخسرو.
لوح حافظ لوح محفوظی شود
عقل او از روح محظوظی شود.
مولوی (مثنوی چ نیکلسن دفتر 1 بیت 1064).
صاحب کشاف اصطلاحات الفنون آرد: لوح محفوظ بالفتح و سکون الواو، هو عند جمهور اهل الشرع جسم فوق السماء السابعه کتب فیها ما کان و ما سیکون الی یوم القیامه کما یکتب فی الالواح المعهوده و لا استحاله فیه لان الکائنات عندنا متناهیه فلایلزم عدم تناهی اللوح المذکور فی المقدار. عن ابن عباس رضی الله عنه. هو لوح من دره بیضاء طوله ما بین السماء الی الارض و عرضه ما بین المشرق و المغرب. و قال الامام الغزالی فی الاحیاء، هو اعلم ان لوح الله تعالی لایشبه لوح الخلق کما ان ذات اللهتعالی و صفاته لایشبه ذات الخلق و صفاته بل ثبوت المقادیر فی اللوح مضاهی ثبوت کلمات القرآن و حروفه فی دماغ حافظ القرآن و قلبه فانه منظور فیه حتی کأنه حیث یقرأ ینظر الیه و لو فشت عن دماغه جزء فجزء لم یشاهد هذا الحظ فیمن هذا الحظ. و عند الحکماء هو العقل الفعال المنتقش بصور الکائنات علی ما هی علیه منه ینطبع العلوم فی عقول الناس. و فی شرح اشراق الحکمه، ان العقل الفعال هو المسمی بجبرئیل فی لسان الشریعه. و فی شرح المقاصد ان اللوح العقل الاول و لعل المراد الاول بالنسبه الینا و هو العقل الفعال بعینه فانه لایجوز ان یثبت الصور الکثیره فی العقل الاول لانه یبطل اذ ذاک قولهم: الواحد لایصدر عنه الاّ الواحد. ثم هذا عند المشائین النافین للنفس المجرده فی الافلاک المقتصرین علی اثبات النفوس المنطبعه فیها. اذ الکلیات لاترتسم فی تلک النفوس عندهم. و اللوح المحفوظ لابد ان ترتسم فیها صور جمیع الموجودات و الجزئیات ترتسم فی العقل عندهم. و ان کان علی وجه کلی. و اما عند متأخری الفلاسفه المثبتین للنفس المجرده فی الافلاک فاللوح المحفوظ هو النفس الکلی للفلک الاعظم یرتسم فیها الکائنات ارتسام المعلوم فی العالم. هذا کله خلاصه ما فی التلویح و ما ذکر الچلپی فی حاشیته و حاشیه شرح المواقف. و قال ایضاً فی حاشیه التلویح یرید الحکماء باللوح و الکتاب المبین العالم العقلی - انتهی. و عند الصوفیه عباره عن نور الهی حقی متجلٍ فی مشهد خلقی انطبعت الموجودات فیه انطباعاً اصلیاً فهی ام الهیولی لان الهیولی لاتقتضی صوره الا و هو منطبع فی اللوح المحفوظ. فاذا اقتضت الهیولی صوره ما وجد فی العالم علی حسب ما اقتضته الهیولی من الفور و المهمله لان القلم الاعلی جری فی اللوح المحفوظ بایجادها حسب ما اقتضته الهیولی. و اعلم ان النور الالهی المنطبع فیه الموجودات هو المعبر عنه بالعقل الکل کما ان الانطباع فی النور هو المعبر عنه بالقضاء و هو التفصیل الاصلی الذی هو مقتضی الوصف الالهی المعبر عن مجلاه بالکرسی ثم التقدیر فی اللوح هو الحکم بابراز الخلق علی الصوره المعینه و الحاله المخصوصه فی الوقت المفروض و هذا هو المعبر عن مجلاه بالقلم الاعلی و هو فی اصطلاحنا معاشر الصوفیه العقل الاول مثاله: قضی الحق بایجاد زید علی الهیئه الفلانیه فی الزمان الفلانی و الامر الذی اقتضی هذا التقدیر فی اللوح هو القلم الاعلی و هو المسمی بالعقل الاول و المحل الذی وجد فیه بیان هذا الاقتضاء هو اللوح المحفوظ المعبّر عنه بالنفس الکلی ثم الامر الذی اقتضی ایجاد هذا الحکم فی الوجود هو مقتضی الصفات الالهیه المعبر عنه بالقضاء. و مجلاه هو الکرسی. فاعرف ما المراد بالقلم و اللوح و القضاء و القدر، ثم اعلم ان علم اللوح المحفوظ نبذه من علم الله اجراه اللهتعالی علی قانون الحکمه الالهیه علی حسب ما اقتضته حقائق الموجودات الخلقیه و لله علم وراء ذلک هو حسب ما اقتضته حقائق الحقیه برز علی نمط اختراع القدره فی الوجود لاتکون مثبته فی اللوح المحفوظ بل قد تظهر فیه عند ظهورها فی العالم العینی. و قد لاتظهر ایضاً فیه و جمیع ما فی اللوح المحفوظ هو علم مبدأ الوجود الحسی الی یوم القیامه. و ما فیه من علم اهل النار و الجنه شی ء علی التفصیل. لان ذلک من اختراع القدره. و امر القدره مبهم لا معین. نعم یوجد فیها علمها علی الاجمال مطلقاً کالعلم بالنعیم مطلقاً لمن جری له القلم بالسعاده الابدیه. ثم لو فصل ذلک النعیم لکان ذلک الجنس هو ایضاً جمله کما تقول بأنه منه اهل الجنه المأوی او اهل جنه النعیم. ثم اعلم ان المقضی به المقدر فی اللوح علی نوعین. مقدر لایمکن التغییر فیه من الامور التی اقتضتها الصفات الالهیه فی العالم. فلا سبیل الی وجودها. اما الامور التی یمکن فیها التغییر فهی الاشیاء التی اقتضتها قوابل العالم علی قانون الحکمه المعتاده، فقد یجریها الحق علی ذلک الترتیب فیقع المقضی به. و لا شک ان ما اقتضته قوابل العالم هو نفس مقتضی الصفات الالهیه. ولکن بینهما فرق اعنی بین ما اقتضته قوابل العالم و بین ما اقتضته الصفات مطلقاً و ذلک ان قوابل العالم و لو اقتضت شیئاً فانه من حکمها العجز لاستناد امرها الی غیرها. فلاجل هذا قد یقع و قد لایقع بخلاف الامور التی اقتضتها الصفات الالهیه فانها واقعه ضروره للاقتدار الالهی. و ایضاً قوابل العالم ممکنه. و الممکن یقبل الشی ء و ضده فاذا اقتضت القابلیه شیئاً و لم یجر القدر الا بوقوع نقیضه کان ذلک النقیض ایضاً من مقتضی القابلیه التی فی الممکن فیقول بایقاع ما اقتضته قوابل العالم لکن بخلاف قانون الحکمه و اذا وقع ما اقتضته القابلیه بعینه قلنا بوقوعه علی القانون الحکمی و هذا امر ذوقی لایدرکه الا صاحب الکشف فالقضاء المحکم هو الذی لا تغییر فیه و لا تبدیل و القضاء المبرم هو الذی یمکن فیه التغییر و لهذا ما استعاذ النبی صلی الله علیه و آله و سلم بالله الا من القضاء المبرم لانه یعلم انه یمکن فیه ان یحصل التغییر و التبدیل. قال الله تعالی: یمحوا الله ما یشاء و یثبت و عنده ام الکتاب(1). بخلاف القضاء المحکم. فانه المشارالیه بقوله: و کان أمرالله قدراً مقدوراً(2) و اصعب ما علی الکاشف لهذا العلم معرفه المبرم من المحکم. فیبادر فیما یعلمه محکماً و یشفع فیما یعلمه مبرماً و اعلام الحق له بالقضاء المبرم هو الاذن له فی الشفاعه قال اللهتعالی: من ذا الذی یشفع عنده الاّ باذنه(3). کذا فی الانسان الکامل و المفهوم من مجمع السلوک ان القضاء المبرم هو الذی لایمکن التغییر فیه حیث قال: و من موجبات ترک الاعتراض علی اللهتعالی الرضاء بقدرالله المقدر و قضائه المبرم من الفقر و الغنی؛ یعنی بعض از موجبات ترک اعتراض بر خدای راضی شدن است به تقدیر خدای که مقدر کرده شده است و حکم خدا که محکم کرده شده از فقر و غنا - انتهی. و رجوع به لوح شود.
(1) - قرآن 13/39.
(2) - قرآن 33/38.
(3) - قرآن 2/255.
بنگر اندر لوح محفوظ ای پسر
خطهاش از کاینات و فاسدات.
ناصرخسرو.
به لوح محفوظ اندر نگر که پیش تو است
در او همی نگرد جبرئیل و بویحیی.
ناصرخسرو.
وجودت لوح محفوظ و حمل در وی بود گوشَتْ
دو دستت باز چون جوزا چنانچون ثور گردن دان.
ناصرخسرو.
لوح حافظ لوح محفوظی شود
عقل او از روح محظوظی شود.
مولوی (مثنوی چ نیکلسن دفتر 1 بیت 1064).
صاحب کشاف اصطلاحات الفنون آرد: لوح محفوظ بالفتح و سکون الواو، هو عند جمهور اهل الشرع جسم فوق السماء السابعه کتب فیها ما کان و ما سیکون الی یوم القیامه کما یکتب فی الالواح المعهوده و لا استحاله فیه لان الکائنات عندنا متناهیه فلایلزم عدم تناهی اللوح المذکور فی المقدار. عن ابن عباس رضی الله عنه. هو لوح من دره بیضاء طوله ما بین السماء الی الارض و عرضه ما بین المشرق و المغرب. و قال الامام الغزالی فی الاحیاء، هو اعلم ان لوح الله تعالی لایشبه لوح الخلق کما ان ذات اللهتعالی و صفاته لایشبه ذات الخلق و صفاته بل ثبوت المقادیر فی اللوح مضاهی ثبوت کلمات القرآن و حروفه فی دماغ حافظ القرآن و قلبه فانه منظور فیه حتی کأنه حیث یقرأ ینظر الیه و لو فشت عن دماغه جزء فجزء لم یشاهد هذا الحظ فیمن هذا الحظ. و عند الحکماء هو العقل الفعال المنتقش بصور الکائنات علی ما هی علیه منه ینطبع العلوم فی عقول الناس. و فی شرح اشراق الحکمه، ان العقل الفعال هو المسمی بجبرئیل فی لسان الشریعه. و فی شرح المقاصد ان اللوح العقل الاول و لعل المراد الاول بالنسبه الینا و هو العقل الفعال بعینه فانه لایجوز ان یثبت الصور الکثیره فی العقل الاول لانه یبطل اذ ذاک قولهم: الواحد لایصدر عنه الاّ الواحد. ثم هذا عند المشائین النافین للنفس المجرده فی الافلاک المقتصرین علی اثبات النفوس المنطبعه فیها. اذ الکلیات لاترتسم فی تلک النفوس عندهم. و اللوح المحفوظ لابد ان ترتسم فیها صور جمیع الموجودات و الجزئیات ترتسم فی العقل عندهم. و ان کان علی وجه کلی. و اما عند متأخری الفلاسفه المثبتین للنفس المجرده فی الافلاک فاللوح المحفوظ هو النفس الکلی للفلک الاعظم یرتسم فیها الکائنات ارتسام المعلوم فی العالم. هذا کله خلاصه ما فی التلویح و ما ذکر الچلپی فی حاشیته و حاشیه شرح المواقف. و قال ایضاً فی حاشیه التلویح یرید الحکماء باللوح و الکتاب المبین العالم العقلی - انتهی. و عند الصوفیه عباره عن نور الهی حقی متجلٍ فی مشهد خلقی انطبعت الموجودات فیه انطباعاً اصلیاً فهی ام الهیولی لان الهیولی لاتقتضی صوره الا و هو منطبع فی اللوح المحفوظ. فاذا اقتضت الهیولی صوره ما وجد فی العالم علی حسب ما اقتضته الهیولی من الفور و المهمله لان القلم الاعلی جری فی اللوح المحفوظ بایجادها حسب ما اقتضته الهیولی. و اعلم ان النور الالهی المنطبع فیه الموجودات هو المعبر عنه بالعقل الکل کما ان الانطباع فی النور هو المعبر عنه بالقضاء و هو التفصیل الاصلی الذی هو مقتضی الوصف الالهی المعبر عن مجلاه بالکرسی ثم التقدیر فی اللوح هو الحکم بابراز الخلق علی الصوره المعینه و الحاله المخصوصه فی الوقت المفروض و هذا هو المعبر عن مجلاه بالقلم الاعلی و هو فی اصطلاحنا معاشر الصوفیه العقل الاول مثاله: قضی الحق بایجاد زید علی الهیئه الفلانیه فی الزمان الفلانی و الامر الذی اقتضی هذا التقدیر فی اللوح هو القلم الاعلی و هو المسمی بالعقل الاول و المحل الذی وجد فیه بیان هذا الاقتضاء هو اللوح المحفوظ المعبّر عنه بالنفس الکلی ثم الامر الذی اقتضی ایجاد هذا الحکم فی الوجود هو مقتضی الصفات الالهیه المعبر عنه بالقضاء. و مجلاه هو الکرسی. فاعرف ما المراد بالقلم و اللوح و القضاء و القدر، ثم اعلم ان علم اللوح المحفوظ نبذه من علم الله اجراه اللهتعالی علی قانون الحکمه الالهیه علی حسب ما اقتضته حقائق الموجودات الخلقیه و لله علم وراء ذلک هو حسب ما اقتضته حقائق الحقیه برز علی نمط اختراع القدره فی الوجود لاتکون مثبته فی اللوح المحفوظ بل قد تظهر فیه عند ظهورها فی العالم العینی. و قد لاتظهر ایضاً فیه و جمیع ما فی اللوح المحفوظ هو علم مبدأ الوجود الحسی الی یوم القیامه. و ما فیه من علم اهل النار و الجنه شی ء علی التفصیل. لان ذلک من اختراع القدره. و امر القدره مبهم لا معین. نعم یوجد فیها علمها علی الاجمال مطلقاً کالعلم بالنعیم مطلقاً لمن جری له القلم بالسعاده الابدیه. ثم لو فصل ذلک النعیم لکان ذلک الجنس هو ایضاً جمله کما تقول بأنه منه اهل الجنه المأوی او اهل جنه النعیم. ثم اعلم ان المقضی به المقدر فی اللوح علی نوعین. مقدر لایمکن التغییر فیه من الامور التی اقتضتها الصفات الالهیه فی العالم. فلا سبیل الی وجودها. اما الامور التی یمکن فیها التغییر فهی الاشیاء التی اقتضتها قوابل العالم علی قانون الحکمه المعتاده، فقد یجریها الحق علی ذلک الترتیب فیقع المقضی به. و لا شک ان ما اقتضته قوابل العالم هو نفس مقتضی الصفات الالهیه. ولکن بینهما فرق اعنی بین ما اقتضته قوابل العالم و بین ما اقتضته الصفات مطلقاً و ذلک ان قوابل العالم و لو اقتضت شیئاً فانه من حکمها العجز لاستناد امرها الی غیرها. فلاجل هذا قد یقع و قد لایقع بخلاف الامور التی اقتضتها الصفات الالهیه فانها واقعه ضروره للاقتدار الالهی. و ایضاً قوابل العالم ممکنه. و الممکن یقبل الشی ء و ضده فاذا اقتضت القابلیه شیئاً و لم یجر القدر الا بوقوع نقیضه کان ذلک النقیض ایضاً من مقتضی القابلیه التی فی الممکن فیقول بایقاع ما اقتضته قوابل العالم لکن بخلاف قانون الحکمه و اذا وقع ما اقتضته القابلیه بعینه قلنا بوقوعه علی القانون الحکمی و هذا امر ذوقی لایدرکه الا صاحب الکشف فالقضاء المحکم هو الذی لا تغییر فیه و لا تبدیل و القضاء المبرم هو الذی یمکن فیه التغییر و لهذا ما استعاذ النبی صلی الله علیه و آله و سلم بالله الا من القضاء المبرم لانه یعلم انه یمکن فیه ان یحصل التغییر و التبدیل. قال الله تعالی: یمحوا الله ما یشاء و یثبت و عنده ام الکتاب(1). بخلاف القضاء المحکم. فانه المشارالیه بقوله: و کان أمرالله قدراً مقدوراً(2) و اصعب ما علی الکاشف لهذا العلم معرفه المبرم من المحکم. فیبادر فیما یعلمه محکماً و یشفع فیما یعلمه مبرماً و اعلام الحق له بالقضاء المبرم هو الاذن له فی الشفاعه قال اللهتعالی: من ذا الذی یشفع عنده الاّ باذنه(3). کذا فی الانسان الکامل و المفهوم من مجمع السلوک ان القضاء المبرم هو الذی لایمکن التغییر فیه حیث قال: و من موجبات ترک الاعتراض علی اللهتعالی الرضاء بقدرالله المقدر و قضائه المبرم من الفقر و الغنی؛ یعنی بعض از موجبات ترک اعتراض بر خدای راضی شدن است به تقدیر خدای که مقدر کرده شده است و حکم خدا که محکم کرده شده از فقر و غنا - انتهی. و رجوع به لوح شود.
(1) - قرآن 13/39.
(2) - قرآن 33/38.
(3) - قرآن 2/255.
قافیه‌یاب برای اندروید
ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید
نرم‌افزار فرهنگ عروضی
گنجور
گنجور مجموعه‌ای ارزشمند از سروده‌ها و سخن‌رانی‌های شاعران پارسی‌گوی است که به صورت رایگان در اختیار همگان قرار گرفته است. برای مشاهده وب‌سایت گنجور اینجا کلیک کنید.
دریای سخن
نرم‌افزار دریای سخن کتابخانه‌ای بزرگ و ارزشمند از اشعار و سخنان شاعران گرانقدر ادب فارسی است که به حضور دوستداران شعر و ادب تقدیم می‌داریم.